JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ordskifte

Rebellen Jon Flatabø

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2443
20180803
2443
20180803

Biografi

Jon Flatabø (1846–1930) frå Hardanger var lærar, forfattar og avismann. Mest kjend er Flatabø for bøkene sine, som fekk fleire lesarar enn mange store samtidsforfattarar som til dømes Jonas Lie og Alexander Kielland. Det er lite kjent at Flatabø redigerte eit antimilitaristisk og antikyrkjeleg tidsskrift med namnet Morgengryet i 1880- og 1890-åra. Morgengryet kosta berre éi krone årleg. Morgengryet omtala «krigens afskaffelse, massemordenes ophør og menneskeslagteriets forsvinden». Flatabø deltok i Fredssamfundet og Nordisk forening mod krig.

Flatabø var radikal og assosiert medlem i miljøet til Kristianiabohemen og gjekk god for Kristianiabohemens femte bod: «Du skal hade og foragte alle bønder, saasom: Bjørnstjerne Bjørnson, Kristofer Kristofersen og Kolbenstvedt.» Bjørnson kalla slike som Flatabø for toskar og meinte at Flatabø og hans strid for fredsrørsla var eit «fredsfaar».

Flatabø var ven med Ivar Aasen, som han vitja i Kristiania byrjinga av 1890-talet:

«En dag jeg kom ind til ham, holdt Ivar just paa at trække op en flaske akevit. ‘Er det dig, Jon’, sa han og tilla med et pollisk smil: ‘Er det ikke besynderlig, at en aldrig skal faa ha noget for sig selv her i verden? Jeg vilde just skjenke mig en dram, og saa kommer du, og jeg blir nødt til å skjænke dig med.’»

I 1891 kverrsette politimakta Flatabøs underlege skrift Kristianiaromanen, ei trykksak på om lag 500 sider som inneheldt reportasjar frå det farlege Kristiania: populærvitskaplege artiklar og forteljingar om ekteskapssvindlarar, utuktige prestar og bondefangarar i Vaterland, anekdotar frå den amerikanske borgarkrigen, Martin Luthers møte den romerske kardinalen og om taterar.

Boka skildrar mellom anna samleie under buskane i Slottsparken, rett under barten på statuen av kong Oscar II. For denne usedelege publikasjonen måtte Flatabø sona 60 dagar i fengsel.

Flatabø inspirerte mange ungdommar. Ein av dei var syndikalisten Carl Olsen Tangen (1888–1947) frå Varteig i Østfold. Seinare vart Flatabø ein bestseljande forfattar av bygderomantiske bøker med miljøskildringar som utpensla norske bygdestrøk med sundagsbønder og fagre budeier i eit fantasiland der idyllen vart forstyrra av klassemotsetningar, nattefrieri med ulykkeleg utgang, taterrov og maskerte forbrytarar. Den mest kjende boka var Husmannsdatteren fra Odalen frå 1891, som kom ut på ny i midten av 1970-åra.

Joar Tranøy er historikar.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Biografi

Jon Flatabø (1846–1930) frå Hardanger var lærar, forfattar og avismann. Mest kjend er Flatabø for bøkene sine, som fekk fleire lesarar enn mange store samtidsforfattarar som til dømes Jonas Lie og Alexander Kielland. Det er lite kjent at Flatabø redigerte eit antimilitaristisk og antikyrkjeleg tidsskrift med namnet Morgengryet i 1880- og 1890-åra. Morgengryet kosta berre éi krone årleg. Morgengryet omtala «krigens afskaffelse, massemordenes ophør og menneskeslagteriets forsvinden». Flatabø deltok i Fredssamfundet og Nordisk forening mod krig.

Flatabø var radikal og assosiert medlem i miljøet til Kristianiabohemen og gjekk god for Kristianiabohemens femte bod: «Du skal hade og foragte alle bønder, saasom: Bjørnstjerne Bjørnson, Kristofer Kristofersen og Kolbenstvedt.» Bjørnson kalla slike som Flatabø for toskar og meinte at Flatabø og hans strid for fredsrørsla var eit «fredsfaar».

Flatabø var ven med Ivar Aasen, som han vitja i Kristiania byrjinga av 1890-talet:

«En dag jeg kom ind til ham, holdt Ivar just paa at trække op en flaske akevit. ‘Er det dig, Jon’, sa han og tilla med et pollisk smil: ‘Er det ikke besynderlig, at en aldrig skal faa ha noget for sig selv her i verden? Jeg vilde just skjenke mig en dram, og saa kommer du, og jeg blir nødt til å skjænke dig med.’»

I 1891 kverrsette politimakta Flatabøs underlege skrift Kristianiaromanen, ei trykksak på om lag 500 sider som inneheldt reportasjar frå det farlege Kristiania: populærvitskaplege artiklar og forteljingar om ekteskapssvindlarar, utuktige prestar og bondefangarar i Vaterland, anekdotar frå den amerikanske borgarkrigen, Martin Luthers møte den romerske kardinalen og om taterar.

Boka skildrar mellom anna samleie under buskane i Slottsparken, rett under barten på statuen av kong Oscar II. For denne usedelege publikasjonen måtte Flatabø sona 60 dagar i fengsel.

Flatabø inspirerte mange ungdommar. Ein av dei var syndikalisten Carl Olsen Tangen (1888–1947) frå Varteig i Østfold. Seinare vart Flatabø ein bestseljande forfattar av bygderomantiske bøker med miljøskildringar som utpensla norske bygdestrøk med sundagsbønder og fagre budeier i eit fantasiland der idyllen vart forstyrra av klassemotsetningar, nattefrieri med ulykkeleg utgang, taterrov og maskerte forbrytarar. Den mest kjende boka var Husmannsdatteren fra Odalen frå 1891, som kom ut på ny i midten av 1970-åra.

Joar Tranøy er historikar.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis