Militærbasar

Gro Eriksen og Ingegerd Austbø

I 2022 signerte Noreg ein bilateral forsvarsavtale med USA. Den gav USA rett til å oppretta militærbasar på fire såkalla «omforente områder». Med tillegget Stortinget har vedtatt i år, har dette auka til tolv, utan offentleg debatt.

IKFF (Internasjonal kvinneliga for fred og frihet) har sendt høyringssvar til utanriks- og forsvarskomiteen i 2022 og til Forsvarsdepartementet i 2024, der det blir peika på ein del oppsiktsvekkande sider ved avtalen. Same type avtale har USA fått med andre nordiske land, så totalt får USA 47 basar i Norden. Basane skal trygga oss mot russiske angrep, heiter det.

USA står i ein klasse for seg når det gjeld militær kapasitet. Den er mange gonger så stor som Russland sin. I tillegg er USA militært til stades over store delar av verda. Før dei nordiske landa signerte sine avtalar, hadde USA over 800 militærbasar i 80 land, mens Russland berre har nokre få.

Avtalen gir USA fri tilgang og bruksrett på dei «omforente områda» (art. III og IV). Noreg har ikkje lov til å kontrollera kva USA fører inn på basane utan godkjenning frå USA (art. XI). Det står at avtalen ikkje endrar norsk basepolitikk når det gjeld lagring av atomvåpen. Kvifor kan då ikkje Noreg kontrollera kva USA fører inn?

Truleg kan USA derfor lagra atomvåpen på basane dersom USA finn at det er strategisk viktig. USA tenkjer nok først og fremst på eigne interesser.

Dersom Noreg og USA skulle bli ueinige om enkelte ting i avtalen, blir det nok USA sine vurderingar som vil gjelda. Avtalen forbyr nemleg å bringa eventuell usemje inn for nasjonale eller internasjonale rettsinstansar; heller ikkje Nato kan vurdera dette (art. XXIX).

Det er utan tvil USA som er «tungvektaren» og derfor truleg vil få siste ordet. Amerikansk jurisdiksjon skal altså råda på basane og for mannskapet. Med dette gir Noreg frå seg suvereniteten over desse områda, noko som må vera i strid med Grunnlova, paragraf 1. I tillegg skal amerikanarane fritt kunna bruka norsk infrastruktur mellom basane.

Då Noreg vart med i Nato, tok politikarane nokre kloke atterhald, nemleg forbod mot utanlandske basar i fredstid og forbod mot lagring av atomvåpen. Dessutan var det militære nærværet i Finnmark relativt lite. Dette vart gjort for ikkje å provosera Sovjet, seinare Russland. Dagens baseavtale inneber det stikk motsette. Kan dette tena Noreg og gjera oss trygge?

Stormakta USA og småstaten Noreg har ikkje same interesser.

For Noreg er det viktig å ha eit godt forhold til vår store nabo i aust. I fleire år var det fredeleg og venskapeleg kontakt over grensa heilt i nord. Dette burde ein prøvd å oppretthalda. For USA er rivaliseringa med Kina og Russland det viktigaste. Hovudstrategien synest vera avskrekking og fleksibilitet. USA vil kunna ta i bruk ulike basar som ligg «lagleg» til. Basane aukar den militære spenninga i nord, og verkar nok provoserande på Russland. Me risikerer at våre område kan bli bombemål i ein stormaktskonflikt.

Avtalen ser altså ut til å tene USA sine interesser, men ikkje Noreg sine.

Gro Eriksen og Ingegerd Austbø skriv på vegner av Sandnes­avdelinga av IKFF.