Vikinghistorie

Øystein Lydik Idsø Viken

Kulturhistorisk museum klinka nyleg til mot eit statsbudsjett utan pengar til nytt vikingtidsmuseum. Politikarane forstår ikkje alvoret, skreiv museumsdirektøren, vikingskipa kollapsar og «gjenstandene brytes ubønnhørlig ned». Men korleis skal politikarar fatta eit alvor museet sjølv har oversett?

Vikingferdene gav Norden ei førande stilling i Nord-Europa og påverka historisk utvikling ute og heime. Avgjerande var båtteknologien, den beste i Europa. Med flat botn kunne skipa leggast til utan hamn, dragast over land og sikra rask tilbaketrekking. Dette er allmennkunnskap, og vi veit det gjennom studium av skip frå gravfunn i moderne tid. Vikingskipa er slik vesentlege historiske leivningar, noko Kulturhistorisk museum veit å marknadsføra: Vikingskiphuset rommar «Noregs kanskje viktigaste kulturarv». Til det kjem òg alle gjenstandane funne i gravene, som vogner, sledar og dei rikt utskorne drakehovuda.

Historisk er det slik opplagt svært store verdiar i vikingskipa, men òg økonomisk. Heile Kulturhistorisk museum er av dei mest vitja norske musea, med om lag 10 prosent av alle betalte besøk. I 2016 var det 590.000 betalande, noko som er 130.000 opp sidan 2014. Frå 2013 har inntektene stige med 143 prosent. I 2017 tente Kulturhistorisk museum 53 millionar kroner i billettsal, 14 millionar meir enn året før. Det meste av auken kom frå Vikingskiphuset.

Mange vitjande er cruiseturistar, dagens vikingar. Bussa rett frå vår tids invasjonsskip blir dei førte mot besøksfylkingen av eigne guidande merkesmenn. Ved langsiktig nedbryting ranar dei kulturarv, før dei trekkjer seg raskt tilbake. Utbyttet dei sit at med etter å ha blitt kjølhala gjennom museet, er derimot blanda (eit gjengangarspørsmål då eg jobba i entrékassa der, var «Where are the vikings today?»). Det er lita kunnskapsformidling i slik vitjing, om inntektene er store.

Men huset tek berre 40.000 vitjande, hevdar museet. Heller enn å stogga nedrenninga av dørene noko har leiinga difor kjempa for nytt museum i to tiår, dei tolv første åra under direktør Egil Mikkelsen, med sterk støtte frå rektor og styret ved Universitetet i Oslo. Museet skulle ligga i Bjørvika. Årsaka var enkel: Bjørvika ligg tett på der cruisebåtane legg til i Oslo, noko som ville smøra turistmaskineriet ytterlegare. Bygdøy ligg derimot for avsides, og det er for lite plass til turistbussar.

Striden for Bjørvika-museet fekk motbør då riksantikvar Jørn Holme freda sjølve bygget i 2009. Vikingskiphuset er nemleg teikna av Arnstein Arneberg og er ein arkitektonisk nasjonalskatt i seg sjølv. Men museumshersen Egil gav seg ikkje for antikvarjarlen Jørn, i tre år til slost han for flytting. Til slutt sette øvste drotten, kunnskapsminister Kristin Halvorsen, foten ned. Men då var Mikkelsen gått av, og den nye direktøren, Rane Willerslev, stemna ut med å kalla heile flytteiveren eit blindspor.

Flyttekampen kjem i særleg dårleg lys av at museet visste det ville skada samlingane. Veritas skreiv beint ut at flytting ville skada gjenstandar, sjølv om det ville gå høveleg bra med Osebergskipet. Dei andre skipa undersøkte dei ikkje, og rapporten kvilte på fleire feil. Dei fleste som faktisk jobba med samlingane åtvara då òg mot flytting, som Arne Emil Christensen, tidlegare ansvarleg for samlingane på Vikingskiphuset, og Knut Paasche, som ei tid hadde same stilling.

Det var altså politikarane som redda Kulturhistorisk museum frå å skada sine eigne samlingar. Å løyva pengar til å rusta opp museet ville no opplagt vore det beste. Samtidig ser regjeringa nok enkelt den grunne botnen i protestane frå nokon som tidlegare sjølv har vike frå ansvaret. Og korleis skal politikarar sjå eit alvor som museumsleiinga sjølv har oversett? På slik vakt bør iallfall nyfunne skip ligga fast.

Det lyder dermed holt når rektor ved Universitetet i Oslo, Svein Stølen, skriv han «håper virkelig våre politikere er seg sin kulturarv og sitt ansvar bevisst», ved å løyva meir pengar. Her har museum og rektorat sett butikk føre kulturarv i fleire år. Ved å sjølv trykka på for ei uforsvarleg flytting og legga vekt på besøksauke, har Kulturhistorisk museum bunde seg sjølv til masta. Då må ein rekna med å gå ned når nokon høgg skipet lekk.

Øystein Lydik Idsø Viken er førsteamanuensis ved
Høgskulen i Volda.