Samfunn

Olav Hauge, Molde

Solveig Bendixen spør i Dag og Tid den 18. juni: «Var det dette dei kava for?» Svaret er nei, far hennar var med på å følgja opp den politiske innsatsen for eit heilt anna samfunn enn det ho ser utviklar seg i dag.

I mesteparten av moderne norsk historie har politikken vore styrt av venstresida. To store venstreparti har hatt fleirtal på Stortinget. Begge to har i si tid prega samfunnsutviklinga i ei heilt anna leid enn det me ser no.

Venstre vann stortingsvalet i 1906, fekk reint fleirtal, men det sprakk då høgresida i partiet braut ut. Gunnar Knudsen danna ny regjering, ei mindretalsregjering støtta av parti til venstre for Venstre.

Justisministeren i Knudsen I-regjeringa, Johan Castberg, sikra fleirtal for «Heimfallsretten». Det definerte alle naturressursane på land som felles eigedom.

Regjeringa Gerhardsen la 30. mai 1963 olje- og gassressursane inn under heimfallsretten så me eig alle i lag også olje- og gassressursane.

Regjeringa Bratteli etablerer i juni 1972 Statoil, Den norske stats oljeselskap. Bratteli II-regjeringa kjem på plass etter stortingsvalet i 1973 med støtte frå 16 SV-representantar, den andre Bratteli-regjeringa innfører frå 1975 ein 50 prosent grunnrenteskatt på olje- og gassaktiviteten.

Bratteli hadde meldt seg inn i Nøtterøy Arbeidarparti i 1928 i lag med far sin fordi han var bitter på høgresida som ikkje sikra unge utdanning og arbeid. Vel 40 år etter, ved inngangen til 70-åra, sikrar hans regjering staten olje- og gassinntekter og bruker dei til å skaffa unge utdanning og arbeid.

Dei byggjer opp eit regionalt høgskulesystem med universitetet i Tromsø og høgskular i Bø i Telemark, Sogndal og Nesna i Nordland, der unge utdanna seg utan å flytta heimafrå til store byar som Oslo, Bergen og Trondheim.

Dei får arbeid, for regjeringa bruker dei auka inntektene til å skapa sysselsetjing ikkje minst i offentleg sektor med nye velferdstenester i fylke og kommunar.

Eksisterande industriselskap vart stimulerte, og nye skapte. Slik kunne dei unge også kombinera utdanning og arbeid der dei bur.

Med skatteforliket i 2004 endrar samfunnet seg radikalt då politikarane vedtok eit nytt skattesystem frå 2006 der dei definerer ein «skjermingsmodell». I 2009 med tilgang til skattetal for 2006–2008 slo professor Terje R. Hansen på NHH (Norges Handelshøgskole) fast i eit innlegg i valkampen det året om formuesskatt det same som Dagens Næringsliv gjer 13. desember 2019: For alle praktiske føremål betaler dei rikaste i Noreg berre formuesskatt. Kvart år tek dei rikaste her i landet ut 80 milliardar kroner skattefritt. Slik får dei ein svært stor pengebinge, og frå denne pengebingen kan dei ta ut pengar nok til å kjøpa halve Trøndelag om dei vil.

I praksis kastar politikarane pengar etter dei rikaste.

Dette var ikkje det politikarane bala med på 1960- og 1970-talet, men alt 13. september kan me stemma inn politikarar som heller bruker pengane slik dei gjorde i 1970-åra. Pøs heller dei store pengane ut som finanspolitiske tiltak og skap aktivitet, få arbeidsløysa under 2 prosent, målet til Bratteli I og II-regjeringane, for det skaffar folk arbeid og inntekter.