Før naturen blei ei anna verd
Kyr frå Hydalen skal heim til kalving, 1970.
Fotograf: Jens V / Naustdal Sogelag.
Eg minnest ikkje at folk tala om «naturen» da eg voks opp på småbruket i Sunnfjord midt på 1900-talet.
Vi oppfatta ikkje naturen som noko utanfor det daglege livet. Kan hende «såg vi ikkje skogen for berre tre», for vi levde og eksisterte jo midt i naturen.
Folk reflekterte ikkje over naturen som «natur», men dei var avhengige av han, at han gav gode år, sparte oss for flaumar og stormar, gav lagleg mykje snø og varme nok somrar. Vi sende sauene til fjells om våren og kyr og ungdyr i utmarka. Gras og småskog blei halde i sjakk og landskapet halde ope gjennom nedbeiting og utnytting av skogen til ved og som fôrtilskot til husdyra gjennom vinteren. Tradisjonelt var sjølv fjerntliggande fjellområde overstrødde med stølar og setervollar. Det var ei tid da skogsbæra, blåbæra, tytebæra og moltene framleis var ein ressurs. Ikkje så mykje for sal, men som tilskot til kosthaldet.
Ein del av naturen
Menneska levde i, men også av naturen. Jakta, fisket og bærsankinga var matauk, men det var også rekreasjon og med på å skape det gode livet. Også dei som ikkje livnærte seg direkte av jorda, var like fullt avhengige av primærnæringane, enten det var lærarane, dokteren, lensmannen, diskenspringaren på handelslaget eller dei to-tre deltidstilsette i kommunen. Mange av desse levde også delvis av jorda. Mangesysleriet og yrkeskombinasjonen var regelen heller enn unntaket. Den ideelle yrkeskombinasjonen, blei det gjerne spøkefullt sagt, var tre mjølkekyr, tolv vinterfora sauer og ei lærarinne. Fordi folk på nesten alle vis var ein del av naturen, stilte dei seg heller ikkje utanfor naturen og omtala han som nettopp det – som «naturen». Framleis, midt i det 20. hundreåret, var det naturressursane som var livsgrunnlaget for folket på den norske landsbygda – og for landet.
Innmark og utmark
I min oppvekst visste vi ikkje av «vill natur». Det vil seie, den «ville naturen» fanst nok, reint fysisk. Men folk var ikkje opptekne av kor «vill» eller «tam» naturen var. Det fanst innmark og det fanst utmark. Innmarka var gjerda inn. Det var her vi dyrka gras, poteter og grønsaker. Det var her vi hadde innmarksbeite for husdyra. Utmarka var alt det andre. Det var skogen, utmarksbeitet, utmarksslåttar, og utanfor dette fanst det fjell og vidder, utilgjengeleg terreng, hamrar og «ufruktbare» myrlandskap, der det i beste fall kunne haustast molter. Fjellviddene var forresten også ein del av livsgrunnlaget. Her blei sauene sleppte på beite om våren og sanka inn igjen om hausten. Midt på 1900-talet hadde samfunnet for lengst utrydda dei fleste rovdyr, slik at utmarksbeita kunne utnyttast med mindre tap og mindre bruk av ressursar for å passe på sauer og andre husdyr. Difor var det da også ein sensasjon da «Naustdalsulven» dukka opp i heimbygda i 1950. Ulven var sjølvsagt eit framandelement i naturen og ein udiskutabel trussel mot livsgrunnlaget i bygda, og jegerane som skaut han, fekk heltestatus både lokalt og nasjonalt.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
