Sidan førsteutgåva i 1944 har Norsk flora vore dominerande som handbok over bufaste planter i Noreg. Både artiklane om den einskilde planta og den faglege rettleiinga elles er skriven på nynorsk.

I motsetnad til mange andre nynorske utgjevingar er denne handboka svært omtykt og dominerande i marknaden på fagområdet sitt. Når slikt skjer, fortener det å få søkjelyset på seg. Finst det grunnar til at nynorsk språk og det botaniske fagområdet er ein god kombinasjon?

Mangfald i botanikk og språk

Ei jamføring mellom nynorskens byggjesteinar og botanikkens grunnlag avdekkjer ein fellesskap i mangfaldsrikdom. Nynorsken er eit samlande uttrykk for talemålet i bygd og by. Ikkje minst uttrykkjer dette talemålet breidda i det norske ordtilfanget som er utvikla utifrå geografiske og sosiale føresetnader. Tilsvarande er det eit mangfald i planteverda, både mellom artar og innanfor artar. Begge fagområda har det til felles at dei dannar økologiske system med gjensidig samspel av einskilddelane.

I naturen er verdet av mangfaldet som einskilddelane skaper, nærast sjølvinnlysande. Det bør det også vere på språkfeltet, der nynorsken med sitt mangfald representerer ein vital «grøn» del av norsk språk.

Ivar Aasen

Det er eit påfallande samantreff at mange forskarar har vore interesserte i både plantebeskriving og språkskildring. Ein av grunnane til denne tvifaldige interessa skriv seg venteleg nettopp frå mangfaldsrikdomen i desse to fagområda, som appellerer til systematisk materialhandsaming. Det fremste dømet på ein forskar med slik dobbelinteresse er Ivar Aasen (1813–1896). Medan han var huslærar på Solnør, aust for Ålesund, dreiv han også med botanisering. Det førte Aasen for første gong utanfor Sunnmøres grenser.

Sommaren 1840 kontakta han prost Peter V. Deinboll (1783–1874) i Molde, som utanom prestegjerninga hadde naturhistoriske interesser. Aasen hadde med ei plantesamling og fekk stadfest at botaniseringa hans var grei nok, utan at prosten særskilt oppmuntra Aasen til å arbeide vidare på dette feltet. Då gjekk det annleis då han sommaren etter reiste til Bergen med plantesamlinga si og dertil eit språkmanuskript, som han fekk vist fram for biskop Jacob Neumann (1772–1848). Biskopen hadde stor sans for språkmanuskriptet om sunnmørsmålet, som la grunnen for at Aasen vart nynorskens føregangsmann. For norsk folkemål vart dette ei lukke.

Aasen dokumenterte og systematiserte norsk folkemål og gav det eit skriftleg uttrykk med indre samanheng. Fagleg sett var denne målreisaren kan hende eit tap for botanikken, for lenge etter at Aasen hadde vorte ein namngjeten språkbyggjar, skal professor i botanikk, Axel Blytt, i 1879 ha «fordelagtig bedømt» herbariet hans (Kjell Venås: Då tida var fullkomen. Ivar Aasen (1996, s. 47 ff)).

Eit botanisk ekteskap

Eit umisteleg tap for botanikken vart likevel ikkje Aasens veg inn i språkvitskapen. Johannes Lid (1886–1979) frå Voss har fylt plassen som representant for planteforsking med folkeleg tilknyting. Med bakgrunn som konservator frå 1919 – førstekonservator frå 1948 – ved Norsk botanisk museum (no Naturhistorisk museum) på Universitetet i Oslo var det han som gav ut Norsk flora i 1944. Lid hadde med seg kona Dagny Tande Lid (1903–1998) som teiknar. Hennar reine strek med kunstnarleg nerve skulle vise seg å verte eit høgt skatta kjennemerke for floraen, noko som meldingane av stadig nye utgåver av floraen i det botaniske fagtidsskriftet «Blyttia» framheva. I tillegg til teikningane har Lids flora særleg fått godord for å ha gjort nøkkelen for plantebestemming brukeleg med å knyte han til ytre kjennemerke som er greie å finne på plantene.

Overskriding og konsolidering

Vitnemål om at Norsk flora har vore omtykt også utanfor landegrensene, syner seg i tittelendringar. Tredjeutgåva frå 1963, som var den siste utgåva som Johannes Lid stod for, har tittelen Norsk og svensk flora. Same tittelen har fjerde utgåva frå 1974 med professor Olav Gjærevoll (1916–1994) som redaktør, medan den femte utgåva frå 1985 har den geografisk omfattande tittelen Norsk, svensk og finsk flora. Gjærevoll var redaktør også for denne utgåva.

I forordet heiter det elles at Reidar Elven (f. 1947) har vore hovudmedarbeidar. I sjette utgåva, som har teke attende det opphavlege namnet Norsk flora, er Elven redaktør åleine. Om grunngjevinga for namneforenklinga seier Elven i forordet at det er tid for å konsentrere seg om ein nasjonal standardflora. Den arktiske floraen vart eit satsingsområde.

«Noregs Nasjonale Flora»

Meldinga av den sjuande utgåva av Norsk flora (2005) i Blyttia 2006-1 har til overskrift det grunnleggjande spørsmålet «Lids flora, quo vadis?». Som redaktør er Reidar Elven, no professor ved Naturhistorisk museum i Oslo, den som må stå til svars. Her skal ikkje synspunkt knytte til det naturfaglege, til det digitale eller til bokstorleik og -format dragast fram. I staden skal sambandet knytast attende til språkleg mangfald og då i plantenamn.

Meldinga frå 2005 tek utgangspunkt i at det vitskaplege plantenamnet i «latinsk» form skal vere ein eintydig referanse, som dertil seier noko om slektskapen til andre planter. Med denne bakgrunnen hevdar meldinga at i det norske namneverket kan det vere meir fleksibilitet, slik at komande florautgåver kan ha med alternativ til den norske hovudtermen. Dette er eit synspunkt som harmonerer godt med nynorsk skriftmål, som Norsk flora er redigert i. Mange plantenamn har lokale dialektvariantar, og mangfaldet blir teke vare på med at alle slike namn har ei nynorsk form, der færre eller fleire kan fylle ut ei nasjonal form.

Blyttia-meldinga av den sjuande utgåva byrja med eit utfordrande spørsmål. Konklusjonen er derimot ei stadfesting av at floraen byggjer på den beste kunnskapen som finst om floraen her til lands. Denne utgåva gjer at verket vil «halde og styrke stillinga si som Noregs Nasjonale Flora.»

Med eit forfattarkollektiv

I desse dagar ligg den åttande utgåva føre, og vi vil få eit nytt svar på om Norsk flora forsvarer posisjonen sin som «Noregs Nasjonale Flora» og botanikkens bibel, som òg blir sagt. I alle fall er talet på omtala artar auka til 3500, nesten dobbelt så mange som i førsteutgåva. Dei karakteristiske planteteikningane er utvikla vidare av nye teiknarar, som jamvel har hatt større sans for karakteristiske detaljar enn Dagny Tande Lid (Apollon 2022-3, s. 27).

Reidar Elven har denne gongen hatt med seg ein utvida redaktørstab: Charlotte S. Bjorå, Eli Fremstad, Hanne Hegre og Heidi Solstad og dessutan teiknarane Anne Elven og Svetlana Voronkova. Denne fornyinga har ført til at ekteparet Lid for første gong er borte frå framsida. Men framleis vil nok floraen vere attkjenneleg som «Lid», med alt som ligg i det, irekna det nynorske fagmålet, men altså «i ny og forbedret skikkelse» som det heitte ved ei tidlegare utgjeving (Blyttia 1952-4).

Dagfinn Worren er tidlegare botanikkstudent som vart ein av hovudredaktørane i Norsk Ordbok.