Forsking

Anders Breidlid

I sitt siste innlegg, «Makta og den uavhengige forskinga» (13. desember), har Tvedt éi forsonande setning i sitt tilsvar til meg: «Eg er fullt klar over at mange gjorde ein stor innsats i Sør-Sudan, og med gode intensjonar.» Diverre er resten av innlegget fullt av feilaktige «tolkingar» av utsegna mine. Spesielt er Tvedt oppteken av mine roller som forskar og aktivist.

Utan tvil kan eit politisk engasjement drive ein til å forske. (Det skjer vel med dei fleste forskarar i samfunnsvitskapane.) Men det betyr ikkje at forskingsresultata smeltar saman med engasjementet eller aktivismen. Som forskar har eg lagt vekt på at forsking og aktivisme skal haldast skilde frå kvarandre, noko eg òg understreka i innlegget mitt. Men Tvedt tolkar det motsett, og påstår at eg smeltar saman aktivisme og forsking. Kvar har han dette frå?

Tvedt hevdar vidare at Forskingsrådet aksepterer denne samansmeltinga, og at eg «abdiserer som ansvarleg for eigen praksis og overlèt det til Forskingsrådet». Kva abdisering snakkar Tvedt om?

Eg har absolutt ikkje abdisert, og har sjølvsagt ikkje overlate noko som helst av forskinga mi til Forskingsrådet. Eg har heller aldri høyrt om nokon med forskingsrådsmidlar som abdiserer, slik Tvedt antydar. Forskingsrådet vurderer naturleg nok prosjekt på grunnlag av faglege kriterium, og når midlar er tildelte, blandar ikkje Forskingsrådet seg i kva funn forskinga kjem fram til. Mi forsking i Sør-Sudan er basert på omfattande feltarbeid og grundige analysar. Og samtidig – å motta pengar frå offentlege norske eller internasjonale institusjonar er ikkje øydeleggjande for djuptgåande forsking, det er tvert om ofte heilt naudsynt.

Tvedt slår inn opne dører når han vidare skriv at å forske er «ein måte å tenkje om tenkjemåtar på, like mykje som det er ei stadig samling av kunnskap. Det alle forskarar bør frykte mest av alt, er å bli overmanna av tidsånda og det herskande paradigmet si makt, og den faren aukar jo meir brukarorienterte og politisk-aktivistiske vi blir. Politikk forkledd som forsking undergrev derfor legitimiteten til forskinga. Om desse avgjerande spørsmåla er Breidlid og eg djupt usamde». Her insinuerer han igjen at forskinga mi eigentleg er forkledd politikk. Tvedt «gløymer» elles i dette sitatet at å forske òg krev omfattande empiri og solide metodiske grep.

Å ikkje bli «overmanna av tidsånda» er ikkje eit dumt utgangspunkt (om enn avgrensa) som eg sjølv har nytta i forskinga mi i Sør-Sudan og i det globale Sør (Afrika og Latin-Amerika). I denne forskinga tek eg nettopp eit oppgjer med det hegemoniske narrativet som er innbakt i vestleg utdanningsideologi og kunnskapsproduksjon, og som ønskjer å påtvinge folk i det globale sør vestleg ideologi, kultur og tenkjemåtar. Desse vestlege tenkjemåtane gjer at folk i sør nok ein gong blir koloniserte, noko den kenyanske forfattaren Ngũgĩ wa Thiong’o kallar «the colonising of the mind».

Denne utdanningskoloniseringa, kalla «the global architecture of education» (i Education and World Order, Phillip W. Jones, 2007), har eg skrive kritisk om tallause gonger, mellom anna i boka Education, Indigenous Knowledges, and Development in the Global South: Contesting Knowledges for a Sustainable Future (Routledge). Det betyr at eg også i undervisninga av studentane mine har prøvd å dekolonisere tankesettet deira ved å innlemme akademiske stemmer frå sør i pensumet og understreke viktigheita av å identifisere seg både med språk og kultur frå deira respektive land eller regionar for å betre læringa og kunnskapstileigninga. Dette er nettopp ein måte å tenkje om tenkjemåtar på, og utfordre makta og hegemoniet til kunnskapsproduksjonen i Vesten, ikkje minst i Verdsbanken, Unesco og Unicef.

Det betyr sjølvsagt ikkje at tenkjemåtar frå Vesten ikkje får plass i pensumlitteraturen. Så på eitt plan er antakeleg Tvedt og eg samde, men på eit anna plan er eg meir usikker. Å indigenisere (stadleggjere) undervisninga passar kanskje ikkje inn i dei tenkjemåtane Tvedt ønskjer, fordi det gir meir rom for ikkje-vestlege tenkjemåtar, noko Tvedt i andre samanhengar har vore kritisk til.

I eit føredrag om norske tenkjemåtar og verdshistorie blir Tvedt presentert på følgjande måte: «I dette foredraget bruker Tvedt sitt uavhengige, kritiske blikk til å avdekke tenkemåter og verdensbilder som har skapt noen av de mest sentrale paradoksene i moderne historie. Slik blir samtidens dominerende perspektiver endevendt og maktens tenkemåter avdekket.»

Påstanden om Tvedts såkalla «uavhengige blikk» er interessant. Samstundes som han kritiserer meg for å få midlar frå Noregs forskingsråd og dermed, ifølgje Tvedt, går Forskingsrådets ærend, er Tvedt professor ved Nasjonalbiblioteket i Oslo. Det må etter Tvedts eigne tenkjemåtar bety at han er kjøpt og betalt av den makta han kritiserer. Det må vel seiast å vere eit paradoks i Tvedts eigne tenkjemåtar.

Denne debatten har diverre fått eit personleg preg, der Tvedt har stilt spørsmål ved min integritet som forskar. At Tvedt gjer dette, lever eg godt med. Mi innvending og mitt hovudpoeng er derimot noko viktigare: Tvedts sterke, unyanserte kritikk av norsk bistand, med påstandar om at norsk bistand er prega av moralisering og hybris, fell tilbake på han sjølv.

Bistandspolitikken bør og skal kritiserast, og evaluerast, men den einsidige svartmålinga frå Tvedts side er ingen tente med, aller minst dei i det globale sør som trass alt har nytt godt av den norske bistanden innan helse og utdanning og på andre område.

Med sin manglande vilje til sjølvrefleksjon og sin kategoriske avvising av kritikk av eigne tenkjemåtar, reflekterer han den vestlege overlegenheita, moraliseringa og hybrisen som han sjølv meiner å utfordre.

Anders Breidlid er professor ved OsloMet.