CD

Igor Stravinskij:

Le sacre du printemps, L’oiseau du feu

Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks; dir.: Mariss Jansons. BR Klassisk 2019
Jamføring: Bergen Filharmoniske Orkester / Litton
BIS 2011

Det var eit tid kring overgangen til 1900-talet då parisarane elska alt primitivt og eksotisk. Ein merka det i arkitekturen, i biletkunsten og i moten – og i musikken. Då eit javanesisk gamelan-­orkester, eit ensemble av ymse indonesiske slagverksinstrument, vitja verdsutstillinga i byen i 1889, strøymde folk til for å oppleva dei svevande klangbileta og framandarta melodiane. Melodikken var her ikkje tufta på dur- eller mollskalaar med sju tonar, som hadde vore modus operandi for vesterlandske komponistar sidan 1600-talet, men på femtoneskalaen me kallar «pentatonisk» (penta tyder «fem» på gresk – ein får fram skalaen ved berre å spela på dei svarte tangentane på klaveret).

Heidensk ritual

Noko pittoresk eksotisk venta dei seg vel òg, parisarane som strøymde til premieren ved Théâtre des Champs-Elysées 29. mai 1913. Her hadde den russiske impresarioen Sergej Djagilev koreografert ein ballett med namnet Le sacre du printemps, Vårofferet, som handla om heidenske ritual hjå førkristne slavarar. Musikken stod den unge landsmannen hans, Igor Stravinskij, for. Men seansen blei alt anna enn pittoresk. Det læt rått, jamvel barbarisk i øyro til det forfina parisarpublikumet, som reagerte med piping og tumultar.

Kva konkret var det som støytte dei? Dette får me ein peikepinn på når me lyttar til plata med det bayerske kringkastingsorkesteret og dirigent Mariss Jansons, eit live-opptak som òg inneheld Eldfuglen (1910), Stravinskijs gjennombrotsstykke med Djagilev.

Klårleik

Våre moderne øyro er vande med litt av kvart. Likevel er det noko uhøyrt rått ved Vårofferet, som i fyrste line har med rytmikken å gjera. I lange parti er rytmane det dominerande elementet, på kostnad av melodikken – ja, stundom nyttar Stravinskij orkesteret som eitt einaste stort slagverkinstrument, til dømes i andresatsen «Vårens forvarsel. Dansen til ynglingane». Det er her ein veldig klårleik i Jansons’ framføring, eit slags stringent kaos, som me òg merkar i sistesatsen «Offerdans. Den utvalde», der me møter ungjenta som skal ofrast gjennom at ho dansar seg i hel.

Korleis står så Jansons’ framføring seg i høve til andre gode innspelingar? Eg har jamført med Bergen Filharmoniske Orkesters innspeling med Andrew Litton frå 2011 og merkar eit djupare sug hjå Jansons, med stødigare orkestrale støyt. Nemnast må òg dei framifrå treblåsarane i München-orkesteret. Særleg solofagotten, med sine merkelege melodiar, maktar å få fram det vare og vakre i barbariet.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.