JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Musikk

Kvervande tanke

Kristian Bezuidenhout syner klassisisten Haydns romantiske side.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
3321
20190412
3321
20190412

CD

Joseph Haydn:

Piano
Sonatas

Kristian Bezuidenhout, hammarklaver. Harmonia Mundi 2019

Han er interessant, måten den dyktige sørafrikanske pianisten Kristian Bezuidenhout nærmar seg austerrikaren Joseph Haydn på. Bezuidenhout freistar å skjøna Haydn som klaverimprovisator og framhevar det leikande og endeframme ved klaververka hans. Mange – inkludert meg – tenderer nok til å sjå føre seg Haydn som ein komponist prega av disiplin, åndrik konstruksjon og evne til å skapa perfekte, mønstergyldige musikalske former.

Men dette er berre halve sanninga. For vel bidrog han meir enn nokon annan til å etablera det formale ved skulen i musikken me kallar wienerklassisismen, den som Mozart og Beethoven blei fødd inn. Men det spontane låg alltid til grunn for Haydn, noko diplomaten og Haydn-venen Georg August von Griesinger (1769–1845) skildrar i dei biografiske skissene sine om komponisten. Her hevdar han at «Haydn alltid dikta verka sine framføre klaveret» og siterer komponisten: «Eg sette meg [til klaveret] og byrja å improvisera. Fanga eg opp ein idé, så nytta eg heile mi kraft på å stø og utvikla ideane etter kunstens reglar.»

Draum og lengt

Kva stykke har Bezuidenhout valt ut for å få fram poenget sitt? Eit godt døme er fyrstesatsen «Andante con espressione» frå Sonate i C-dur (1789), Hob. XVI:48. Med von Griesingers Haydn-sitat i bakhovudet får satsen ein spesiell dåm, for det er som å høyra Haydn improvisera i einsemd ved klaveret i komposisjonsfasen der det gjeld å finna dei musikalske ideane. Satsen har ikkje to kontrasterande tema, slik den klassiske sonatesatsforma krev, men eitt. Og er dette eine i det heile eit skikkeleg tema?

Det kan diskuterast. Eg oppfattar det meir som ein flyktig harmonisk tanke, ein tanke som ikkje blir tenkt til endes, men stadig dukkar opp igjen, slik ein kjenner det frå kvardagen når ein går og putlar med noko åleine og ikkje greier å få ein fiks idé ut or hovudet. Tanken kjem stadig att, kvar gong i noko brigda form. Bezuidenhouts framføring overtyder, for han tøyer og bøyer på fraseringa og får fram det drøymande.

Eit anna stykke på plata som syner det fantaserande aspektet ved Haydns klavermusikk, denne gongen med meir virtuositet, er variasjonane hans over temaet «Gott erhalte Franz, den Kaiser» (1797), Hob. I, 430. Denne «keisarhymnen», som opphavleg blei skriven for strykekvartett og er Haydns mest kjende melodi, har blitt nytta mange gonger sidan. Eit døme er Tysklands nasjonalsong Deutschlandlied, den som byrjar med orda «Deutschland, Deutschland über alles», men som ein i dag, etter andre verdskrigen, berre syng siste strofe av, «Einigkeit und Recht und Freiheit».

Historisk flygel

Noko av det fine med Bezuidenhouts tolking er at han ikkje overdriv patosen, for han spelar temaet nøkternt og får variasjonane til å veksa organisk fram. Anslagsteknikken er differensiert – sjølv der temaet er del av snøgge notekaskadar (variasjon I), blir me vare dei «viktige» tonane, dei som høyrer til temaet. Dette har òg å gjera med at klangen aldri er overlest, for pianisten nyttar ein kopi av eit Anton Walter & Sohn-flygel frå 1805, som har ein klår og herleg porøs tone.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

CD

Joseph Haydn:

Piano
Sonatas

Kristian Bezuidenhout, hammarklaver. Harmonia Mundi 2019

Han er interessant, måten den dyktige sørafrikanske pianisten Kristian Bezuidenhout nærmar seg austerrikaren Joseph Haydn på. Bezuidenhout freistar å skjøna Haydn som klaverimprovisator og framhevar det leikande og endeframme ved klaververka hans. Mange – inkludert meg – tenderer nok til å sjå føre seg Haydn som ein komponist prega av disiplin, åndrik konstruksjon og evne til å skapa perfekte, mønstergyldige musikalske former.

Men dette er berre halve sanninga. For vel bidrog han meir enn nokon annan til å etablera det formale ved skulen i musikken me kallar wienerklassisismen, den som Mozart og Beethoven blei fødd inn. Men det spontane låg alltid til grunn for Haydn, noko diplomaten og Haydn-venen Georg August von Griesinger (1769–1845) skildrar i dei biografiske skissene sine om komponisten. Her hevdar han at «Haydn alltid dikta verka sine framføre klaveret» og siterer komponisten: «Eg sette meg [til klaveret] og byrja å improvisera. Fanga eg opp ein idé, så nytta eg heile mi kraft på å stø og utvikla ideane etter kunstens reglar.»

Draum og lengt

Kva stykke har Bezuidenhout valt ut for å få fram poenget sitt? Eit godt døme er fyrstesatsen «Andante con espressione» frå Sonate i C-dur (1789), Hob. XVI:48. Med von Griesingers Haydn-sitat i bakhovudet får satsen ein spesiell dåm, for det er som å høyra Haydn improvisera i einsemd ved klaveret i komposisjonsfasen der det gjeld å finna dei musikalske ideane. Satsen har ikkje to kontrasterande tema, slik den klassiske sonatesatsforma krev, men eitt. Og er dette eine i det heile eit skikkeleg tema?

Det kan diskuterast. Eg oppfattar det meir som ein flyktig harmonisk tanke, ein tanke som ikkje blir tenkt til endes, men stadig dukkar opp igjen, slik ein kjenner det frå kvardagen når ein går og putlar med noko åleine og ikkje greier å få ein fiks idé ut or hovudet. Tanken kjem stadig att, kvar gong i noko brigda form. Bezuidenhouts framføring overtyder, for han tøyer og bøyer på fraseringa og får fram det drøymande.

Eit anna stykke på plata som syner det fantaserande aspektet ved Haydns klavermusikk, denne gongen med meir virtuositet, er variasjonane hans over temaet «Gott erhalte Franz, den Kaiser» (1797), Hob. I, 430. Denne «keisarhymnen», som opphavleg blei skriven for strykekvartett og er Haydns mest kjende melodi, har blitt nytta mange gonger sidan. Eit døme er Tysklands nasjonalsong Deutschlandlied, den som byrjar med orda «Deutschland, Deutschland über alles», men som ein i dag, etter andre verdskrigen, berre syng siste strofe av, «Einigkeit und Recht und Freiheit».

Historisk flygel

Noko av det fine med Bezuidenhouts tolking er at han ikkje overdriv patosen, for han spelar temaet nøkternt og får variasjonane til å veksa organisk fram. Anslagsteknikken er differensiert – sjølv der temaet er del av snøgge notekaskadar (variasjon I), blir me vare dei «viktige» tonane, dei som høyrer til temaet. Dette har òg å gjera med at klangen aldri er overlest, for pianisten nyttar ein kopi av eit Anton Walter & Sohn-flygel frå 1805, som har ein klår og herleg porøs tone.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Foto: Samlaget

BokMeldingar
ArildBye

Ein av oss

Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB

IntervjuSamfunn
Christiane Jordheim Larsen

Nato-toppen som sa det han tenkte

Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.

Feature

Greske byggjeklossar

Eg dreg til Kreta og lærer om skilnaden på tyske og britiske turistar.

May Linn Clement
Feature

Greske byggjeklossar

Eg dreg til Kreta og lærer om skilnaden på tyske og britiske turistar.

May Linn Clement

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis