Lytt til artikkelen:

CD

Corelli, Torelli, Vivaldi, Manfredini, Locatelli:

Per la Notte di Natale

Concerto Copenhagen;
dir.: Lars Ulrik Mortensen. Naxos 2020

Juletida har alltid vore travel for musikarar. Særleg hektisk må ho ha vore for komponistane på 1600- og 1700-talet, då musikk var ferskvare, og borgarar og adelsmenn kvart år venta å høyra nyskriven julemusikk i kyrkjene og privatkapella sine. Framleis er musikken viktig for oss når det gjeld å koma i den rette julestemninga. Men kva er det som gjer eitt musikkstykke meir «julete» enn andre?

I vokalmusikk spelar songteksten ei viktig rolle, og når me høyrer julesongar i instrumentalversjonar, kjem me gjerne teksten i hug. Men rein instrumentalmusikk kan også vera «julete». I fire hundre år har komponistar brukt spesielle kompositoriske knep, med harmoniske og rytmiske vriar, for å gje lyttarane juleassosiasjonar. Dei som lyttar medvite til Concerto Copenhagens nye album med italienske julekonsertar frå barokken, vil kan hende kjenna att melodiar som liknar påfallande våre julesongar, som «Glade jul» og «Du grøne, glitrande tre».

Pastorale

Albumet byrjar med den mest kjende julekonserten, nemleg Arcangelo Corellis (1653–1713) concerto grosso med tilnamnet «Fatto per la Notte di Natale», altså «laga for julekvelden» eller «julenatta». Han blei ein klassikar, for hundre år etter at han blei komponert kring 1690, stod han framleis på engelske konsertprogram.

Det er sistesatsen som gjer konserten til julemusikk. Han ber satsnamnet «Largo pastorale ad libitum». Nøkkelordet her er «pastorale», som tyder hyrdedikt eller hyrdespel. Slike satsar med fredfull, landleg stemning, komponert med enkel harmonikk i voggande 6/8- eller 12/8-takt, blei i operaen brukt til å framkalla dåmen av det mytologisk-idylliske hyrdinglandskapet Arkadia. I kyrkjemusikalsk samanheng var det derimot musiserande hyrdingar på Betlehemsmarka som skulle minnast. Og rytmen og stemninga er den same som i dei to nemnde julesongane – det som verka den gong, verkar også i dag.

Ivrige hyrdingar

Concerto Copenhagen spelar satsen med fint og friskt tempo – ikkje for sakte, men med ukunstla sving av typen eg ser føre meg at gode fløyte- eller sekkepipespelande hyrdingar har. Fint gjer det danske barokkorkesteret òg Giuseppe Torellis (1658–1709) «Concerto in forma di Pastorale per il Santissimo Natale», der hyrdingane i sistesatsen «Vivace» («Livfullt») læt noko ivrigare enn hjå Corelli.

Og så er det Antonio Vivaldi (1678–1741), den mest kjende komponisten på plata. Hans fiolinkonsert «Il riposo per il S.S. [Santissimo] Natale» har ein eineståande mild klang. Vivaldi føreskriv nemleg at stykket skal spelast utan cembalo, og at strykarane skal dempast med sordin.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.