CD

Leo Fall:

Die Rose von Stambul

Chor des Bayerischen Rundfunk; Münchner Rundfunkorchester; dir.: Ulf Schirmer. CPO 2020

«Von Reformen, ganz enormen, träumen wir am Bosporus!» – «Om reformer, heilt enorme, drøymer me ved Bosporos!» Dette syng haremskvinnene i palasset til den osmanske stormannen Kamek Pascha (barytonen Christof Hartkopf) i Istanbul. I haremet er òg Kamek Paschas dotter, Kondja Gül (sopranen Kristiane Kaiser), som blir kalla «Rosa frå Istanbul». No er ho fylt 18 og er gifteklar.

Alt då ho var lita jente, bestemte faren kven ho skulle gifta seg med: den konservative ministersonen Achmed Bey (tenoren Matthias Klink), som ho ikkje får møta før bryllaupet. Men Kondja toler ikkje slør, tvangsgifte og anna som luktar av patriarkalsk-tyrannisk osmansk tradisjon. Ho vil leva slik dei gjer i Vesten: «Vom Schleier keine Spur, das nennen wir Kultur!» («Av slør ingen spor, det kallar me kultur!»), syng kvinnene i byrjinga av fyrste akt. Og vidare: «jede Freiheit dort, das Flirten und der Wintersport» («kvar fridom der, flørtinga og vintersporten»).

422 framføringar

Høgt og lågt, alvor uttrykt som skjemt – slikt pregar komponisten Leo Falls (1873–1925) operette Die Rose von Stambul (Rosa frå Istanbul). Etter urpremieren i Wien i 1916 fylgde 422 suksessive framføringar, noko som gjer han til ein av dei mest suksessrike wieneroperettane nokosinne. Librettoen er stundom banal, både når det gjeld poesien og den i overkant fantastiske handlinga. Men det er ikkje musikken, som syner ein komponist med stilistisk breidd og sans for fargerik orkestrering.

Wieneroperettar klarer seg sjølvsagt ikkje utan wienervals, og dei er det mange av, merkeleg nok òg i osmanske harem. Likevel er dei ulike stilane ofte passande til teksten; til dømes blir flørte- og vintersportfantasiane i fyrste akt forma som den amerikanske dansen twostep. På innspelinga taklar både solistane og kringkastingsorkestert i München dette stilistiske spennet godt.

Leiemotiv

Leo Fall var grundig skolert ved konservatoriet i Wien og kunne nok sin Wagner. Musikken har nemleg tydelege leiemotiv, altså musikalske motiv knytte til ein viss person eller situasjon som kjem att fleire gonger. Det mest utprega leiemotivet høyrer me i orkesterforspelet til fyrste akt, som kling særs orientalsk, med heiltoneskalaar, stortromme og tamburin. Men overtydeleg blir det ikkje, for Falls fantasirike komposisjonsteknikk skaper variasjon.

Korleis blir så lagnaden til den gifteklare rebellen Kondja Gül? På bryllaupsnatta fortel ho ektemannen Achmed Bey at ho ikkje elskar han, men den elegante franske forfattaren André Léry (som ho ikkje har møtt). Når ho høyrer at Léry har teke inn på eit hotell i Sveits, flyktar ho dit. Der kjem det fram at André Léry i røynda er pseudonymet til Achmed Bey – ho er altså allereie gift med mannen ho elskar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.