Goethe-helt i fransk bunad
Etter den fine framføringa av Jules Massenets Werther-opera i Grieghallen sit eg att med spørsmålet: Fungerer helten til Goethe i ein storfelt fransk drame lyrique?
Werther (tenoren Edgaras Montvidas) døyr i armane på den uoppnåelege kjærleiken sin, Charlotte (mezzosopranen Catriona Morison).
Foto: Monika Kolstad
OPERA:
Jules Massenet:
Werther
Edgaras Montvidas (Werther); Catriona Morison (Charlotte), m.fl.; Antony McDonald, regi og scenografi; Bergen Filharmoniske Orkester; dir.: Frédéric Chaslin. Grieghallen i Bergen, laurdag 16. mars
Dirrande feite strykarakkordar over ein dramatisk bass med bivrande paukar, etterfylgd av melankolske melodiliner: Preludiet til fyrste akt gjorde det klårt at korkje less is more eller understatement kom til å gjelda denne kvelden. Bergen Filharmoniske Orkester tok dette heilt ut og leverte komponisten Jules Massenets orkestrering med wagnersk tyngd.
Scenografien til britiske Antony McDonald var av ein annan skapnad. For han har teke dramaet ut av 1700-talssamanhengen og lagt det til Massenets samtid på slutten av 1800-talet. Sceneutsmykkinga var nøktern, men greidde å skapa gode stemningar innanfor dei rammene ein konsertscene som Grieghallen gjev – Bergen har jo framleis ikkje noko operahus.
Sturm und Drang
Massenet Werther-opera frå slutten av 1880-åra byggjer på Johann Wolfgang von Goethes gjennombrotsroman Den unge Werthers lidingar, som han skreiv i løpet av nokre få veker våren 1774 i ein «temmeleg umedviten, nesten søvngjengarsikker» tilstand, som han sjølv uttalte det.
I boka, som skulle bli ei programerklæring for den litterære Sturm und Drang-rørsla («storm og trong»), blir me tekne med til ein fiktiv småby. Her møter me den kompromisslause, unge svermaren Werther, ein jurist med utsikter til diplomatkarriere. Under ei vitjing hjå amtmannen, som lærer ungane julesongar midt på sommaren, blir han kjend med Charlotte, amtmannsdottera som han skal fylgja på ball.
I «Lotte», som ho blir kalla, blir han hovudstups forelska. Problemet er berre at ho alt er trulova med diplomaten Albert. Dette utviklar seg til eit trekantdrama, og etter mykje om og men endar det med at Werther ber Albert, som i mellomtida har gifta seg med Lotte, om å få låna pistolane hans (pistolar blei alltid leverte i par den gongen). Med ein av pistolane skyt han seg i hovudet natt til fyrste juledag – i operaen med lyden av julesongane til amtmannens born i bakgrunnen.
Heltetenor
Werther er skriven som brevroman. Det å omforma han til operalibretto (den sungne teksten i operaen), var inga lett oppgåve for Massenets tre librettistar. Korleis fungerer han musikalsk og dramatisk?
Fyrst det musikalske: Massenets tonesetjing er på sitt vis superb, særleg når det gjeld å setja stemninga i dei orkestrale for- og mellomspela. Med stor klangpalett målar han bilete som gjer sceneutsmykkinga mest overflødig. Eit døme er det rustikke forspelet til andre akt, der Werthers vener Johan og Schmidt hyllar Bacchus (det vil seia at dei drikk seg fulle) i skuggen av nokre lindetre ein sundagsettermiddag. I dette forspelet briljerte blåsarane i Bergen Filharmoniske Orkester. Massenets melodiske teft kjem til uttrykk i Werther-rolla, som Edgaras Montvidas frå Litauen denne kvelden song som høgstemt heltetenor, og i Lotte-rolla, som britiske Catriona Morison (etter å ha sunge seg «varm» i andre akt) kledde med mjuk og mørk mezzosopranrøyst.
Nesten sagastil
Men sjølv om librettoen fungerer fint musikalsk, svekkjer han på fleire punkt dramaet, slik me kjenner det frå Goethes original. Tydelegast er dette i sluttscenen, der librettoen skil seg tydelegast frå boka.
I Goethes original er slutten forma knapt og nøkternt, nesten i sagastil, noko som kjennest frigjerande etter alt svermeriet føreåt: «Ein av grannane såg glimtet og høyrde skotet. Men då alt var like stilt etterpå, tenkte han ikkje meir på det.» Med dette er det slutt for Werther, for sjølv om han framleis har puls når tenaren finn han, er han lamma av skotet som har gått inn i panna over det høgre auga så hjernemassen tyt ut.
Men i operaen til Massenet er det annleis. Werther syng lange ariar sjølv etter at han er skoten, og døyr i armane på si kjære Lotte. Det er for ulogisk, og lufta går ut av ballongen.
For sydlandsk
Det tok si tid før Werther-operaen blei populær ved dei store operahusa i Frankrike og i dei tyskspråklege landa. Grunnen er vel at tematikken var for dyster for fransk smak, og at tyskarane kjende seg utsette for det ein i dag kallar «kulturell appropriasjon»: Utlendingar – og særleg franskmenn – skulle ikkje få nærma seg den største diktaren deira.
Sjølv om denne oppsetjinga i Grieghallen var god, har eg likevel eit grunnleggjande problem med verket, med Massenets franske Werther. For kjærleiken mellom hovudpersonane blir her for konkret, for sydlandsk, for lite idealistisk. For er det verkeleg kjærleiken til Lotte eller ideen om ideell kjærleik som driv Werther i døden?
Sjur Haga Bringeland
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
OPERA:
Jules Massenet:
Werther
Edgaras Montvidas (Werther); Catriona Morison (Charlotte), m.fl.; Antony McDonald, regi og scenografi; Bergen Filharmoniske Orkester; dir.: Frédéric Chaslin. Grieghallen i Bergen, laurdag 16. mars
Dirrande feite strykarakkordar over ein dramatisk bass med bivrande paukar, etterfylgd av melankolske melodiliner: Preludiet til fyrste akt gjorde det klårt at korkje less is more eller understatement kom til å gjelda denne kvelden. Bergen Filharmoniske Orkester tok dette heilt ut og leverte komponisten Jules Massenets orkestrering med wagnersk tyngd.
Scenografien til britiske Antony McDonald var av ein annan skapnad. For han har teke dramaet ut av 1700-talssamanhengen og lagt det til Massenets samtid på slutten av 1800-talet. Sceneutsmykkinga var nøktern, men greidde å skapa gode stemningar innanfor dei rammene ein konsertscene som Grieghallen gjev – Bergen har jo framleis ikkje noko operahus.
Sturm und Drang
Massenet Werther-opera frå slutten av 1880-åra byggjer på Johann Wolfgang von Goethes gjennombrotsroman Den unge Werthers lidingar, som han skreiv i løpet av nokre få veker våren 1774 i ein «temmeleg umedviten, nesten søvngjengarsikker» tilstand, som han sjølv uttalte det.
I boka, som skulle bli ei programerklæring for den litterære Sturm und Drang-rørsla («storm og trong»), blir me tekne med til ein fiktiv småby. Her møter me den kompromisslause, unge svermaren Werther, ein jurist med utsikter til diplomatkarriere. Under ei vitjing hjå amtmannen, som lærer ungane julesongar midt på sommaren, blir han kjend med Charlotte, amtmannsdottera som han skal fylgja på ball.
I «Lotte», som ho blir kalla, blir han hovudstups forelska. Problemet er berre at ho alt er trulova med diplomaten Albert. Dette utviklar seg til eit trekantdrama, og etter mykje om og men endar det med at Werther ber Albert, som i mellomtida har gifta seg med Lotte, om å få låna pistolane hans (pistolar blei alltid leverte i par den gongen). Med ein av pistolane skyt han seg i hovudet natt til fyrste juledag – i operaen med lyden av julesongane til amtmannens born i bakgrunnen.
Heltetenor
Werther er skriven som brevroman. Det å omforma han til operalibretto (den sungne teksten i operaen), var inga lett oppgåve for Massenets tre librettistar. Korleis fungerer han musikalsk og dramatisk?
Fyrst det musikalske: Massenets tonesetjing er på sitt vis superb, særleg når det gjeld å setja stemninga i dei orkestrale for- og mellomspela. Med stor klangpalett målar han bilete som gjer sceneutsmykkinga mest overflødig. Eit døme er det rustikke forspelet til andre akt, der Werthers vener Johan og Schmidt hyllar Bacchus (det vil seia at dei drikk seg fulle) i skuggen av nokre lindetre ein sundagsettermiddag. I dette forspelet briljerte blåsarane i Bergen Filharmoniske Orkester. Massenets melodiske teft kjem til uttrykk i Werther-rolla, som Edgaras Montvidas frå Litauen denne kvelden song som høgstemt heltetenor, og i Lotte-rolla, som britiske Catriona Morison (etter å ha sunge seg «varm» i andre akt) kledde med mjuk og mørk mezzosopranrøyst.
Nesten sagastil
Men sjølv om librettoen fungerer fint musikalsk, svekkjer han på fleire punkt dramaet, slik me kjenner det frå Goethes original. Tydelegast er dette i sluttscenen, der librettoen skil seg tydelegast frå boka.
I Goethes original er slutten forma knapt og nøkternt, nesten i sagastil, noko som kjennest frigjerande etter alt svermeriet føreåt: «Ein av grannane såg glimtet og høyrde skotet. Men då alt var like stilt etterpå, tenkte han ikkje meir på det.» Med dette er det slutt for Werther, for sjølv om han framleis har puls når tenaren finn han, er han lamma av skotet som har gått inn i panna over det høgre auga så hjernemassen tyt ut.
Men i operaen til Massenet er det annleis. Werther syng lange ariar sjølv etter at han er skoten, og døyr i armane på si kjære Lotte. Det er for ulogisk, og lufta går ut av ballongen.
For sydlandsk
Det tok si tid før Werther-operaen blei populær ved dei store operahusa i Frankrike og i dei tyskspråklege landa. Grunnen er vel at tematikken var for dyster for fransk smak, og at tyskarane kjende seg utsette for det ein i dag kallar «kulturell appropriasjon»: Utlendingar – og særleg franskmenn – skulle ikkje få nærma seg den største diktaren deira.
Sjølv om denne oppsetjinga i Grieghallen var god, har eg likevel eit grunnleggjande problem med verket, med Massenets franske Werther. For kjærleiken mellom hovudpersonane blir her for konkret, for sydlandsk, for lite idealistisk. For er det verkeleg kjærleiken til Lotte eller ideen om ideell kjærleik som driv Werther i døden?
Sjur Haga Bringeland
Sjølv om librettoen fungerer fint musikalsk, svekkjer han dramaet, slik me kjenner det frå Goethes original.
Fleire artiklar
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.
«Moren» utanfor Munchmuseet.
Foto: Heiko Junge / NTB
«Kva slags motiv hadde Emin for å støype ein salbar skulptur i bronse i tre utgåver under konkurransen?»
Hans Rotmo var ein flåkjefta rabulist og provokatør, skriv Audun Skjervøy.
Hans Rotmo (1948–2024)
«Det er eit før og eit etter Vømmøl Spellmannslag.»