JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Musikk

Frodig venleik

Jamvel modernisten Schönberg hadde ei fortid som søt seinromantikar.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Arnold Schönberg (1874–1951). Utsnitt av målarstykke av Richard Gerstl kring 1905.

Arnold Schönberg (1874–1951). Utsnitt av målarstykke av Richard Gerstl kring 1905.

Arnold Schönberg (1874–1951). Utsnitt av målarstykke av Richard Gerstl kring 1905.

Arnold Schönberg (1874–1951). Utsnitt av målarstykke av Richard Gerstl kring 1905.

2908
20191101
2908
20191101

CD

Arnold Schönberg:

String Quartets

Leipziger Streichquartett, MDG 1992/1999.

Den musikkhistoriske utviklinga blir som regel driven fram «organisk», gjennom prosessar som var resultat av musikalsk praksis. Eit døme på dette er den fyrste fleirstemmigheita som oppstod på 800-talet, eller den sjølvstendige instrumentalmusikken, som frigjorde seg frå vokalmusikken på 1500-talet. Og sjølv om byrjinga på perioden me kallar barokken, blir sett i samband med «operaens fødsel» kring 1600, kan ikkje barokkstilen førast attende til éi hending eller éin komponist.

Slik sett skil den austerrikske komponisten Arnold Schönberg seg ut. Sommaren 1921 fortalde han ein student at han hadde «funne noko som kjem til å sikra den tyske dominansen i musikken i dei komande hundre åra». Det han sikta til, var «tolvtoneteknikken», som markerte eit abrupt brot med den tradisjonelle dur- og molltonaliteten.

Pling-plong

Schönberg hadde altså laga sin eigen teori, for så å komponera utifrå reglane teorien hans føresette. Det at mange i dag, hundre år seinare, tykkjer stykka hans kling som «pling-plong-musikk», seier sitt om kor radikalt påfunnet var.

Seier ein «Schönberg», kjem som regel «tolvtoneteknikk» i neste setninga. Men Schönberg kom òg einstads frå, nemleg frå den store tysk-austerrikske seinromantiske tradisjonen. Det er denne sida Leipziger Streichquartett presenterte oss for på sitt utmerkte album i 1992, der me får strykekvartetten i D-dur frå 1897, som er så tradisjonell at komponisten seinare unnlèt å gje han opusnummer. Men stykket har noko ved seg, sjølv om den sjølvlærde 23-åringen var så usikker på forma at han måtte slå opp på ordet «S» i Meyers Konversations-Lexikon for å skjøna korleis han skulle skriva i sonateform.

«Eit ekte talent»

Særleg sans har eg for fyrstesatsen «Allegro molto», som Leipziger Streichquartett spelar med ein vedunderleg kombinasjon av lette og lidenskap. Forma har Schönberg etter Johannes Brahms, den tyske romantikaren som døydde same året. Men melodikken, særleg forminga av det musikalske hovudtemaet i eksposisjonen, er meir plastisk og frodig enn hjå Brahms. Ja, for meg minner det meir om det den nasjonalromantiske tsjekkaren Antonín Dvorák fekk til i sin niande symfoni, den med tilnamnet «Frå den nye verda».

Ikkje uventa fekk strykekvartetten god mottaking i Wien, der ein konservativ musikksmak herska – Schönberg var «eit ekte talent, som har ytra sitt fyrste betydelege ord», skreiv kritikaren i Neue Freie Presse. Men sett i ettertid, i musikkhistorisk samanheng, var vel ikkje dette ordet så betydeleg. Schönbergs skilsetjande musikalske ytringar skulle koma seinare, og då dei kom, var det slutt på gode kritikkar i wienarpressa.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk-
meldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

CD

Arnold Schönberg:

String Quartets

Leipziger Streichquartett, MDG 1992/1999.

Den musikkhistoriske utviklinga blir som regel driven fram «organisk», gjennom prosessar som var resultat av musikalsk praksis. Eit døme på dette er den fyrste fleirstemmigheita som oppstod på 800-talet, eller den sjølvstendige instrumentalmusikken, som frigjorde seg frå vokalmusikken på 1500-talet. Og sjølv om byrjinga på perioden me kallar barokken, blir sett i samband med «operaens fødsel» kring 1600, kan ikkje barokkstilen førast attende til éi hending eller éin komponist.

Slik sett skil den austerrikske komponisten Arnold Schönberg seg ut. Sommaren 1921 fortalde han ein student at han hadde «funne noko som kjem til å sikra den tyske dominansen i musikken i dei komande hundre åra». Det han sikta til, var «tolvtoneteknikken», som markerte eit abrupt brot med den tradisjonelle dur- og molltonaliteten.

Pling-plong

Schönberg hadde altså laga sin eigen teori, for så å komponera utifrå reglane teorien hans føresette. Det at mange i dag, hundre år seinare, tykkjer stykka hans kling som «pling-plong-musikk», seier sitt om kor radikalt påfunnet var.

Seier ein «Schönberg», kjem som regel «tolvtoneteknikk» i neste setninga. Men Schönberg kom òg einstads frå, nemleg frå den store tysk-austerrikske seinromantiske tradisjonen. Det er denne sida Leipziger Streichquartett presenterte oss for på sitt utmerkte album i 1992, der me får strykekvartetten i D-dur frå 1897, som er så tradisjonell at komponisten seinare unnlèt å gje han opusnummer. Men stykket har noko ved seg, sjølv om den sjølvlærde 23-åringen var så usikker på forma at han måtte slå opp på ordet «S» i Meyers Konversations-Lexikon for å skjøna korleis han skulle skriva i sonateform.

«Eit ekte talent»

Særleg sans har eg for fyrstesatsen «Allegro molto», som Leipziger Streichquartett spelar med ein vedunderleg kombinasjon av lette og lidenskap. Forma har Schönberg etter Johannes Brahms, den tyske romantikaren som døydde same året. Men melodikken, særleg forminga av det musikalske hovudtemaet i eksposisjonen, er meir plastisk og frodig enn hjå Brahms. Ja, for meg minner det meir om det den nasjonalromantiske tsjekkaren Antonín Dvorák fekk til i sin niande symfoni, den med tilnamnet «Frå den nye verda».

Ikkje uventa fekk strykekvartetten god mottaking i Wien, der ein konservativ musikksmak herska – Schönberg var «eit ekte talent, som har ytra sitt fyrste betydelege ord», skreiv kritikaren i Neue Freie Presse. Men sett i ettertid, i musikkhistorisk samanheng, var vel ikkje dette ordet så betydeleg. Schönbergs skilsetjande musikalske ytringar skulle koma seinare, og då dei kom, var det slutt på gode kritikkar i wienarpressa.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk-
meldar i Dag og Tid.

Standardinnspelinga:

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis