Standard­innspelinga

De Grigny, Dandrieu, J.S. Bach, Otto:

Silbermann. Französisch

Albrecht Koch, orgel.
Querstand 2013

«Orgelsafari» er uttrykket organistane nyttar om dei faglege utfluktene gjennom «orgellandskap» på jakt etter karakteristiske instrument. Eit slikt orgellandskap byr på særmerkte lokale orgelbyggjarstilar der historiske instrument er bevarte. Orgellandskapet framfor noko ligg i det tyskarane kallar Mitteldeutschland, som består av delstatane Sachsen, Sachsen-Anhalt og Thüringen.

Det er fleire grunnar til at dette midttyske orgellandskapet har ein spesiell plass i organisthjarto. For det fyrste var det her Johann Sebastian Bach (1685–1750) verka, som jo er orgelkomponisten framfor nokon. For det andre arbeidde dei fremste orgelbyggjarane i barokken i dette lutherske området, der sjølv små byar kosta på seg praktfulle instrument. Orgelet, som gjerne blir kalla «dronninga blant instrumenta», var det mest kompliserte og kostesame apparatet på den tida.

2674 piper

Rikdom er ikkje alltid redninga for eit orgel. Snarare tvert imot. Det syner historia til det vakraste barokkorgelet eg kjenner til, som ligg i bergstaden Freiberg sør i Sachsen. I den seingotiske domkyrkja her bygde Gottfried Silbermann (1683–1753) eit instrument som stod ferdig 1714. Det har heile 2674 piper, fordelte på 44 stemmer. Fasaden blei prydd med forgylte, korintiske pilastrar og akantusornamentikk.

Sjølv om Silbermann berre var 27 år då han fekk oppdraget, blir instrumentet gjerne sett på som meisterstykket hans. Han hadde gått i lære hjå den eldre bror sin i Strasbourg, og med det store domkyrkjeorgelet sameina han franske klangideal med den midttyske tradisjonen.

Domorganist Koch

Men rikdom er altså ikkje alltid redninga for eit orgel. Bygginga av instrumentet føreset sjølvsagt rikdom, og sylvgruvebyen Freiberg var i si tid velståande. Men på 1800-talet gjekk det nedover. Dokument i domkyrkjearkivet talar om at «ingen midlar finst til å modernisera orgelet» (1841), og at det «er fullstendig forelda, ubrukeleg til kyrkjeleg kunstmusikk» (1914).

Det var altså vanrøkt som skåna Silbermanns meisterverk: Dei øydelagde pipene blei ståande stumme og den skadde mekanikken uvølt, noko som gjorde restaureringa i 1980-åra til ein reparasjon meir enn ein rekonstruksjon.

I dag er denne «Freibergs dronning» mellom dei best bevarte barokkorgla i verda. Sjølv om Freiberg med sine 40.000 innbyggjarar er ein liten by, heng domorganiststillinga difor høgt i organistkrinsar. Dagens domorganist Albrecht Koch har gjeve ut fleire album med instrumentet «sitt».

Ynskjer du å få eit inntrykk av orgelet, tilrår eg Kochs Silbermann. Französisch frå 2013. På CD-en trekkjer denne dyktige kyrkjemusikaren fram dei franske klangfasettane til instrumentet, eksemplifisert gjennom genuin fransk orgelmusikk og franskinspirerte stykke av J.S. Bach.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.