CD

Jean-
Philippe Rameau, Georg Anton Benda:

Pygmalion

Apotheosis Orchestra; dir.: Korneel Bernolet. Outhere Music 2019

Den romerske diktaren Ovids (43 f.Kr.–17 e.Kr.) epos Metamorfosane utgjer det største reservoaret me har av gresk-romerske mytar. Soga hans om Pygmalion har alltid øvd ei spesiell tiltrekkingskraft på kunstnarar: Denne kypriotiske kongen og bilethoggaren var så kresen på damefronten at han ikkje kunne finna noka kvinne som fall i smak. Vegen ut or uføret blei å gripa til meiselen og hogga ut draumekvinna si i stein. Kjærleiksgudinna Afrodite gav så liv til statuen og skapte slik Galateia, som Pygmalion ekta.

Tidlaust

I den kliniske psykologien har soga gjeve namn til ein spesiell parafili, altså ein seksuell preferanse som ikkje baserer seg på tiltrekking til personar, nemleg pygmalionisme (òg kalla «agalmatofili»; agalma tyder «statue» på gresk, og philos «kjærleik»). Omgrepet omfattar ikkje berre det å forelska seg i marmorstatuar, men òg å forelska seg i sexdokker.

Det var vel ikkje det sistnemnde som inspirerte dei to komponistane Jean-Philippe Rameau (1683–1764) og Georg Anton Benda (1722–1795), men det tidlause temaet om kunstnaren som balanserer på knivsegga mellom perfeksjonisme og narsissisme. Dei to Pygmalion-verka, som her for fyrste gong kjem ut på eitt album, er på kvar sin måte originale og gripande. Og den sprudlande framføringa til Apotheosis Orchestra er verkeleg framifrå.

Meisel i aksjon

Franske Rameau komponerte sin Pigmalion på mindre enn éi veke sommaren 1748 for å redda Académie Royale de Musique, som var det førrevolusjonære namnet på Parisaroperaen, ut or ei djup gjeldskrise. Det lukkast han med, både kunstnarleg og økonomisk: I løpet av dei neste 30 åra blei verket framført over 200 gonger. Forma er det franskmennene kallar Acte de ballet, ein miniopera i éi akt med ballettinnslag. Rameaus suverene handsaming av stoffet, som jamvel fall i smak hjå hans arge kritikar J.-J. Rousseau, merkar me alt i ouverturen. Denne instrumentale opninga er banebrytande ved måten ho inngår i dramaet på. Gjennom lekkjer av hektiske sekstendelsnotar høyrer me her nemleg Pygmalions meisel i aksjon. Helten blir sungen av den fine kontratenoren Philippe Gagné, som i bravurarien «Règne, Amour» meistrar dei deklamerande og virtuose partia jamgodt.

Mindre kjend er bøhmiske Georg Anton Bendas Pygmalion, som truleg blei til i Wien i 1779 og byggjer på Rousseaus drama med same namn. Tonespråket er konvensjonelt «førklassisk». Forma, derimot, er meir interessant. Det er eit såkalla «melodrama» med talt tekst som blir utbrodert musikalsk av orkesteret, noko som gjev dramaet større plass. Om du lurer på kvar W.A. Mozart nokre år seinare fekk inspirasjonen til syngespelet Tryllefløyta frå, gjev Apotheosis Orchestra deg svaret.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.