🎧 Leiken Dylan
I 1965 smelta han saman rock og lyrikk. I 2020 smeltar han saman standardsongar og nobelprisdikting.
Dåverande president Barack Obama gjev Fridomsmedaljen til Bob Dylan i Det kvite huset i 2012.
Foto: Charles Dharapak / AP / scanpix
Lytt til artikkelen:
Album
BOB DYLAN:
Rough and Rowdy Ways
COLUMBIA
Ei veke etter utgjevinga førre fredag er det ferske dobbeltalbumet til Bob Dylan alt ein internasjonal kritikar- og publikumssuksess, mellom dei største til den snart 80 år gamle artisten og songpoeten. Rough and Rowdy Ways ligg no øvst på albumlista i Storbritannia, der det sel meir enn topp 5-albuma til saman. Med «Murder Most Foul», som kom i mars, ein 17 minutt lang resitasjon om mordet på president Kennedy i 1963, fekk Dylan sin fyrste fyrsteplass på den amerikanske singellista – «Like A Rolling Stone» nådde andreplass i 1965. Songane hans har elles nådd fleire fyrsteplassar, men då med andre songarar. I tidlege år var han større som songskrivar enn som utøvar.
Røynd og lygn
Skal ein ha von om å trengja inn i diktinga på det nye albumet – og den er ikkje lett å koma utanom, dei ti songane inneheld nær tusen verseliner – hjelper det med kjennskap til det bibelske universet og den amerikanske songskatten, to tekstheimar Dylan ofte refererer til.
Slik kjennskap gjer tekstane tydelegare, men framleis forvirrande eller fascinerande tvitydige. Gjennom ein 60-årig karriere har han i periodar kome med klåre bodskapar, som protestsongar og borgarrettsforkjempar, som evangelisk kristen og verdikonservativ, som artistaktivist for svarte amerikanarar i eit kvitt rettssystem. Når tekstane no er tvitydige, som stor dikting gjerne er, vert det understreka av den vokale formidlinga og ei røyst som uføreseieleg vekslar mellom å vera alvorleg og ironisk, andaktsfull og lakonisk, kjærleg og likesæl.
Like uføreseieleg blandar songpoeten røynd og lygn – om lag som i Martin Scorseses Netflix-dokumentar i fjor, Rolling Thunder Review, der skodespelaren Sharon Stone fortel om då ho møtte Dylan, eitt av mange intervju om turneen i 1975, sett bort frå at møtet aldri skjedde.
Eller som i nobelpristalen han heldt i 2017, der han trekte fram Erich Maria Remarques Intet nytt fra vestfronten (1929) som ei viktig bok om grufull krig, før han siterte frå ein antikrigssong av artisten Charlie Poole (1892–1931), like uttrykksfull som boka, sett bort frå at strofa han siterte, ikkje var skriven av Poole, men lagd til så seint som i 1985. Den opphavlege, hundre år gamle teksten til Poole ville i dag vore rekna som rasistisk, ifylgje leiaren for den årlege Charlie Poole-festivalen, Louisa Price.
Og kvifor –?i nydelege, melodiske «My Own Version of You» – lyftar Dylan fram apostelen Johannes som ein framifrå pianist, på line med verkelege klavervirtuosar som Leon Russell og Liberace? Sei det. Av di fleire av dei fremste pianobyggjarane seint på 1700-talet, som i lag vart kjende som «dei tolv apostlane», heitte John/Johannes? Sei det. Ein leiken Dylan set punktum for bluesen «Goodbye Jimmy Reed» med løperimet «within ya/ Virginia».
Det kvite huset
Unge som assosierer Dylan med protestsongar som «The Times They Are A-Changin’», undrar kvifor han ikkje skriv om Det kvite huset og Washington der han i 1963 song under massemønstringa for borgarrettane til svarte, då Martin Luther King jr. heldt «Eg har ein draum»-talen. To år seinare, i «It’s Alright, Ma (I’m Only Bleeding)», song han «But even the president of the United States/ sometimes must have to stand naked», ei utsegn som ikkje berre vart lesen politisk, men profetisk òg då president Nixon laut gå etter Watergate-skandalen i 1974.
Det kvite huset er med denne gongen òg. Nest siste songen på albumet, «Key West (Philosopher Pirate)», har fått kritikk for å vera ei medvitslaus hylling av feriestaden i Florida, slik «Mozambique» (frå Desire, 1976) vart kritisert. Men «Key West» opnar med å sitera «White House Blues», ein song om president William McKinley som vart skoten i magen av ein ung anarkist i Buffalo i New York i 1901, og døydde etter åtte dagar og mykje liding. Songen er frå tida etter attentatet, men fyrst i 1926 vart han ljodfesta, og så lenge etter hadde det tragiske presidentmordet fått eit burlesk preg, om lag som i «Murder Most Foul», den neste og siste songen på Rough and Rowdy Ways.
Kven spela forresten inn «White House Blues» i 1926, songen som Dylan i 2008 innleidde presidentepisoden av radioprogrammet sitt med? Jau, den nemnde Charlie Poole.
Berre songar
Men er det nye albumet eit lukka land for ein som korkje kjenner det bibelske universet eller den amerikanske songskatten? Nei, nei. Dette er songar. Ein kan ha glede av ein song utan å vita kva han handlar om, eller kven som spelar instrumenta.
Det er styrken til god songlyrikk. Ein kan overhøyra tekstane og heller nyta musikken. Er det ein song ein likar, vil ein etter kvart ha lært seg tekstbitar utanåt, kan henda framleis utan å ha fått med seg meiningsinnhald og referansar. For somme kjem så ein dag då dei byrjar å setja seg inn i kva han eigentleg handlar om, songen dei kan.
I ei snøgg tid er langsam utanåtlæring ein lite oppskatta lesemåte, men stundom den beste. Stor dikting kjem no i større grad i form av lydbøker, men har i 60 år kome i form av songar òg. Takk vera Dylan går millionar av menneske, som elles ikkje reknar seg som litterære, kring og kan bitar av den beste lyrikken i dag utanåt.
Musikken
Dylans kunstnarlege og kommersielle høgdepunkt no kviler på det musikalske, frå melodiskrivinga og arrangementa til spelinga og vokalsærpreget hjå Dylan sjølv og Grammy-vinnande Fiona Apple. Elektrisk blues vert variert med hymner og rolege, lett arrangerte perlemelodiar. Bjeffevokalen har vorte avløyst av melodisk song og kjenslevar resitasjon.
For tre–fire år sidan, då nobelprisen prega nyhenda om han, dreiv han sjølv og utforska amerikanske standardsongar kjende gjennom Frank Sinatra. Resultatet får me no. Gjennombrotet i dag liknar det store gjennombrotet hans i 1965 med nemnde «Like A Rolling Stone», då han ikkje gav etter for freistinga til å velja anten sofistikert lyrikk eller danseglad rock and roll, men smelta det saman.
På liknande vis er Rough and Rowdy Ways ein særs original smeltedigel av ytterpunkt: På den eine sida ein komponist og songar som leikar seg med lekre melodiar i ein standardsongtradisjon, og på den andre sida ein nobelprisdiktar som leikar seg med lesaren og lyttaren i ein litterær tradisjon.
HÅVARD REM
Håvard Rem er journalist i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Lytt til artikkelen:
Album
BOB DYLAN:
Rough and Rowdy Ways
COLUMBIA
Ei veke etter utgjevinga førre fredag er det ferske dobbeltalbumet til Bob Dylan alt ein internasjonal kritikar- og publikumssuksess, mellom dei største til den snart 80 år gamle artisten og songpoeten. Rough and Rowdy Ways ligg no øvst på albumlista i Storbritannia, der det sel meir enn topp 5-albuma til saman. Med «Murder Most Foul», som kom i mars, ein 17 minutt lang resitasjon om mordet på president Kennedy i 1963, fekk Dylan sin fyrste fyrsteplass på den amerikanske singellista – «Like A Rolling Stone» nådde andreplass i 1965. Songane hans har elles nådd fleire fyrsteplassar, men då med andre songarar. I tidlege år var han større som songskrivar enn som utøvar.
Røynd og lygn
Skal ein ha von om å trengja inn i diktinga på det nye albumet – og den er ikkje lett å koma utanom, dei ti songane inneheld nær tusen verseliner – hjelper det med kjennskap til det bibelske universet og den amerikanske songskatten, to tekstheimar Dylan ofte refererer til.
Slik kjennskap gjer tekstane tydelegare, men framleis forvirrande eller fascinerande tvitydige. Gjennom ein 60-årig karriere har han i periodar kome med klåre bodskapar, som protestsongar og borgarrettsforkjempar, som evangelisk kristen og verdikonservativ, som artistaktivist for svarte amerikanarar i eit kvitt rettssystem. Når tekstane no er tvitydige, som stor dikting gjerne er, vert det understreka av den vokale formidlinga og ei røyst som uføreseieleg vekslar mellom å vera alvorleg og ironisk, andaktsfull og lakonisk, kjærleg og likesæl.
Like uføreseieleg blandar songpoeten røynd og lygn – om lag som i Martin Scorseses Netflix-dokumentar i fjor, Rolling Thunder Review, der skodespelaren Sharon Stone fortel om då ho møtte Dylan, eitt av mange intervju om turneen i 1975, sett bort frå at møtet aldri skjedde.
Eller som i nobelpristalen han heldt i 2017, der han trekte fram Erich Maria Remarques Intet nytt fra vestfronten (1929) som ei viktig bok om grufull krig, før han siterte frå ein antikrigssong av artisten Charlie Poole (1892–1931), like uttrykksfull som boka, sett bort frå at strofa han siterte, ikkje var skriven av Poole, men lagd til så seint som i 1985. Den opphavlege, hundre år gamle teksten til Poole ville i dag vore rekna som rasistisk, ifylgje leiaren for den årlege Charlie Poole-festivalen, Louisa Price.
Og kvifor –?i nydelege, melodiske «My Own Version of You» – lyftar Dylan fram apostelen Johannes som ein framifrå pianist, på line med verkelege klavervirtuosar som Leon Russell og Liberace? Sei det. Av di fleire av dei fremste pianobyggjarane seint på 1700-talet, som i lag vart kjende som «dei tolv apostlane», heitte John/Johannes? Sei det. Ein leiken Dylan set punktum for bluesen «Goodbye Jimmy Reed» med løperimet «within ya/ Virginia».
Det kvite huset
Unge som assosierer Dylan med protestsongar som «The Times They Are A-Changin’», undrar kvifor han ikkje skriv om Det kvite huset og Washington der han i 1963 song under massemønstringa for borgarrettane til svarte, då Martin Luther King jr. heldt «Eg har ein draum»-talen. To år seinare, i «It’s Alright, Ma (I’m Only Bleeding)», song han «But even the president of the United States/ sometimes must have to stand naked», ei utsegn som ikkje berre vart lesen politisk, men profetisk òg då president Nixon laut gå etter Watergate-skandalen i 1974.
Det kvite huset er med denne gongen òg. Nest siste songen på albumet, «Key West (Philosopher Pirate)», har fått kritikk for å vera ei medvitslaus hylling av feriestaden i Florida, slik «Mozambique» (frå Desire, 1976) vart kritisert. Men «Key West» opnar med å sitera «White House Blues», ein song om president William McKinley som vart skoten i magen av ein ung anarkist i Buffalo i New York i 1901, og døydde etter åtte dagar og mykje liding. Songen er frå tida etter attentatet, men fyrst i 1926 vart han ljodfesta, og så lenge etter hadde det tragiske presidentmordet fått eit burlesk preg, om lag som i «Murder Most Foul», den neste og siste songen på Rough and Rowdy Ways.
Kven spela forresten inn «White House Blues» i 1926, songen som Dylan i 2008 innleidde presidentepisoden av radioprogrammet sitt med? Jau, den nemnde Charlie Poole.
Berre songar
Men er det nye albumet eit lukka land for ein som korkje kjenner det bibelske universet eller den amerikanske songskatten? Nei, nei. Dette er songar. Ein kan ha glede av ein song utan å vita kva han handlar om, eller kven som spelar instrumenta.
Det er styrken til god songlyrikk. Ein kan overhøyra tekstane og heller nyta musikken. Er det ein song ein likar, vil ein etter kvart ha lært seg tekstbitar utanåt, kan henda framleis utan å ha fått med seg meiningsinnhald og referansar. For somme kjem så ein dag då dei byrjar å setja seg inn i kva han eigentleg handlar om, songen dei kan.
I ei snøgg tid er langsam utanåtlæring ein lite oppskatta lesemåte, men stundom den beste. Stor dikting kjem no i større grad i form av lydbøker, men har i 60 år kome i form av songar òg. Takk vera Dylan går millionar av menneske, som elles ikkje reknar seg som litterære, kring og kan bitar av den beste lyrikken i dag utanåt.
Musikken
Dylans kunstnarlege og kommersielle høgdepunkt no kviler på det musikalske, frå melodiskrivinga og arrangementa til spelinga og vokalsærpreget hjå Dylan sjølv og Grammy-vinnande Fiona Apple. Elektrisk blues vert variert med hymner og rolege, lett arrangerte perlemelodiar. Bjeffevokalen har vorte avløyst av melodisk song og kjenslevar resitasjon.
For tre–fire år sidan, då nobelprisen prega nyhenda om han, dreiv han sjølv og utforska amerikanske standardsongar kjende gjennom Frank Sinatra. Resultatet får me no. Gjennombrotet i dag liknar det store gjennombrotet hans i 1965 med nemnde «Like A Rolling Stone», då han ikkje gav etter for freistinga til å velja anten sofistikert lyrikk eller danseglad rock and roll, men smelta det saman.
På liknande vis er Rough and Rowdy Ways ein særs original smeltedigel av ytterpunkt: På den eine sida ein komponist og songar som leikar seg med lekre melodiar i ein standardsongtradisjon, og på den andre sida ein nobelprisdiktar som leikar seg med lesaren og lyttaren i ein litterær tradisjon.
HÅVARD REM
Håvard Rem er journalist i Dag og Tid.
Fleire artiklar
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.