Lytt til artikkelen:

Standardinnspelinga

Zelenka, Biber,
Locke:

Battalia; The Tempest

Trompeten-Consort Innsbruck; Il Giardino Armonico; blokkfløyter og leiing: Giovanni Antonini
Teldec 1998

Det heile byrjar, slik det sømer seg i militær samanheng, med ein fanfare – i dette høvet ein kavalerifanfare i D-dur av bøhmaren Jan Dismas Zelenka (1679–1745), som arbeidde ved hoffet til den stridsglade saksiske kurfyrsten August den sterke. Det vesle stykket blir spelt med kveikande klåre av Trompeten-Consort Innsbruck, eit ensemble sett saman av paukar og fire naturtrompetar.

Denne trompettypen frå barokken har ikkje ventilar; dei ulike tonehøgdene får ein berre fram ved å justera blåsestyrke og leppeposisjon. Dette gjer at ein ikkje kan spela alle tonane i skalaen, noko som tvingar komponisten til å skriva enkelt. Klangleg blir musikken derimot desto prektigare og potent, nett slik det skal låta når ein konge trer fram, kavaleriet skal gå til åtak eller troppane skal samlast att etter sigeren på slagmarka.

Imitasjon

Zelenkas fanfare er den einaste «ekte militærmusikken» på denne særmerkte plata til det italienske ensemblet Il Giardino Armonico frå 1998. Med «ekte» meiner eg her musikk som har ein konkret militær funksjon som signal (til dømes som instruks for å gå til åtak), eller som klingande adelsvåpen for ein herskar. (Fyrstar hadde gjerne ein eigen «kjenningsmelodi» som blei spelt når dei opptredde i offisielle samanhengar.)

Den andre typen militærmusikk på plata er kunstmusikk som skildrar det militære. Slike komposisjonar kan enten sitera ekte militære signal, eller dei kan etterlikna militære aktivitetar med musikalske middel. Det beste dømet på ein slik imitasjon er bøhmaren Heinrich Ignaz Franz von Bibers (1644–1704) Battalia i D-dur, ei musikalsk slagscene for strykeinstrument frå 1673. Her skildrar han scener frå det skifterike livet til musketerane, 1600-talets infanteristar som var væpna med muskett, ei tidleg form for gevær.

Tonalt virvar

Stykket byrjar elegant med ein «Sonata», der musketerane framleis er velkledde og edrue. Det endrar seg i den mest særmerkte delen, allegrosatsen «Det usømelege selskapet», der me høyrer eit kaos av rallande soldatar. Biber lèt her dei einskilde styrkeinstrumenta spela ulike folkemelodiar samstundes, noko som resulterer i eit tonalt virvar som grensar til det atonale. Seinare høyrer me marsjen mot slagmarka, som kulminerer i ein slagscene der fiolinane imiterer muskettskot, kanondønn og kvininga av jern mot jern.

Slutten på suiten er like gripande som han er overraskande. Ein skulle vel venta seg ein heroisk slagscene, men Bibers fokus er eit anna: Adagio-satsen «Klagen til dei såra musketerane» uttrykkjer dei lemlesta og døyande si liding, med langsame, kromatiske tonefylgjer og sviande harmonikk.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.