JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Utsyn frå InderøyMemoarar

Norsk atommakt

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Frå opninga av Atominstituttet på Kjeller 28. november 1951. Frå venstre direktør Gunnar Randers, charge d´affaires Fisher Howe og førstesekretær Scott George ved USA-ambassaden, og doktor C. Høegh ved Noregs teknisk-naturvitskaplege forskingsråd.

Frå opninga av Atominstituttet på Kjeller 28. november 1951. Frå venstre direktør Gunnar Randers, charge d´affaires Fisher Howe og førstesekretær Scott George ved USA-ambassaden, og doktor C. Høegh ved Noregs teknisk-naturvitskaplege forskingsråd.

Foto: NTB

Frå opninga av Atominstituttet på Kjeller 28. november 1951. Frå venstre direktør Gunnar Randers, charge d´affaires Fisher Howe og førstesekretær Scott George ved USA-ambassaden, og doktor C. Høegh ved Noregs teknisk-naturvitskaplege forskingsråd.

Frå opninga av Atominstituttet på Kjeller 28. november 1951. Frå venstre direktør Gunnar Randers, charge d´affaires Fisher Howe og førstesekretær Scott George ved USA-ambassaden, og doktor C. Høegh ved Noregs teknisk-naturvitskaplege forskingsråd.

Foto: NTB

3517
20211126
3517
20211126

For oss boknerdar er det til å leva med dersom bøker er for lange, berre dei er interessante, og Lars Borgersruds verk om det norske atomforskingsprogrammet etter krigen fyller begge dei to krava. 928 sider er mykje for dei fleste av oss, men boka fortel ei historie som er lite kjend, og så får lesaren springa over det som er mindre interessant.

Tanken på at Noreg skulle skaffa seg kjernefysiske våpen, og at det fanst norske ekspertar som arbeidde for det, vil verka nokså framand i dag, men det var norske politikarar som såg dette som ein farbar veg i nokre av etterkrigsåra, og historikaren Lars Borgersrud har, får ein seia, levert varene.

Gunnar Randers vert eit sentralt namn i denne grundige framstillinga, som tek oss attende til starten på både det amerikanske, det sovjetiske og det norske atomprogrammet. Mykje av dette materialet er tilgjengeleg i svært interessante arkiv no. Mykje ligg enno i låste og truleg atomsikra arkiv og ventar, får vi tru, på arkivarar. For dei som har appetitt på bandsterke verk, er det før den tid meir enn nok å ta fatt på, ikkje minst etter at store mengder materiale er frigjevne både i Russland, USA, Tyskland og Storbritannia.

Mellom dei som såg seg tente med at den norske forsvarsmakta skulle halda seg med ein kjernefysisk forsvarsstyrke, var motstandshelten Jens Chr. Hauge og Gunnar Randers. Den siste var drivkrafta bak prosjektet på Kjeller, atomreaktoren der. Den som Borgersrud er gjallande taus om, er den svært så aktivistiske stortingsmannen Oddmund Hoel frå Venstre, som ikkje var langt frå å meina at norske infanterikompani burde setjast opp med atomvåpen. Det vart aldri programfesta i Venstre. Lite tyder på at Hoel hadde tenkt spesielt grundig på kvar dei skulle koma frå; det var ikkje slik at amerikanske styresmakter gjekk aktivt inn for at instansar utanfor USA skulle gi frå seg disposisjonsrett over kjernefysiske stridskrefter.

Den norske tankegangen, slik han vert referert i somme av dei vurderingane Borgersrud viser til, var at dei norske atomvåpena kunne demma opp for sovjetiske trugsmål dersom etterkrigstida skulle verta vanskeleg og prega av kriser og spenning mellom supermaktene. Kor realistisk dette ville ha vorte, er ei anna sak, for ikkje å nemna korleis det kunne ha kome til å påverka dei politiske tilhøva i Norden.

Mellom nøkkelpersonane vi møter, er Leslie Groves, ein offiser som var utan forstand på kjernefysiske våpen, men som fekk sjefjobben for Manhattan-prosjektet fordi han hadde eit solid ry som militær administrator, Julius R. Oppenheimer, litteraturforskaren som snudde ryggen til gammalindisk poesi og vart kjend som far til den amerikanske atombomba, den sovjetiske eksperten Igor Kurtsjatov (med tilnamnet Boroda – Skjegget) og avhopparen Pash, som er ein av dei meir ukjende russarane, men ein mann som forstod at det kunne vera lurt å halda eit auge på dei tyske forskarane. Eit så alvorleg trugsmål som nordmennene og mange andre trudde, var dei ikkje, men det var ikkje godt å vita kor langt dei hadde nådd – eller kunne nå.

Motstanden mot kjernefysiske våpen i våre dagar gjer det vanskeleg å vurdera den norske atompolitikken som særleg realistisk med våre auge i dag. Men Borgersrud har fortalt ei historie som vil sjå merkeleg ut for politisk interesserte nordmenn i dag, og som gravearbeid er det eit verk i særklasse.

Per Egil Hegge

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

For oss boknerdar er det til å leva med dersom bøker er for lange, berre dei er interessante, og Lars Borgersruds verk om det norske atomforskingsprogrammet etter krigen fyller begge dei to krava. 928 sider er mykje for dei fleste av oss, men boka fortel ei historie som er lite kjend, og så får lesaren springa over det som er mindre interessant.

Tanken på at Noreg skulle skaffa seg kjernefysiske våpen, og at det fanst norske ekspertar som arbeidde for det, vil verka nokså framand i dag, men det var norske politikarar som såg dette som ein farbar veg i nokre av etterkrigsåra, og historikaren Lars Borgersrud har, får ein seia, levert varene.

Gunnar Randers vert eit sentralt namn i denne grundige framstillinga, som tek oss attende til starten på både det amerikanske, det sovjetiske og det norske atomprogrammet. Mykje av dette materialet er tilgjengeleg i svært interessante arkiv no. Mykje ligg enno i låste og truleg atomsikra arkiv og ventar, får vi tru, på arkivarar. For dei som har appetitt på bandsterke verk, er det før den tid meir enn nok å ta fatt på, ikkje minst etter at store mengder materiale er frigjevne både i Russland, USA, Tyskland og Storbritannia.

Mellom dei som såg seg tente med at den norske forsvarsmakta skulle halda seg med ein kjernefysisk forsvarsstyrke, var motstandshelten Jens Chr. Hauge og Gunnar Randers. Den siste var drivkrafta bak prosjektet på Kjeller, atomreaktoren der. Den som Borgersrud er gjallande taus om, er den svært så aktivistiske stortingsmannen Oddmund Hoel frå Venstre, som ikkje var langt frå å meina at norske infanterikompani burde setjast opp med atomvåpen. Det vart aldri programfesta i Venstre. Lite tyder på at Hoel hadde tenkt spesielt grundig på kvar dei skulle koma frå; det var ikkje slik at amerikanske styresmakter gjekk aktivt inn for at instansar utanfor USA skulle gi frå seg disposisjonsrett over kjernefysiske stridskrefter.

Den norske tankegangen, slik han vert referert i somme av dei vurderingane Borgersrud viser til, var at dei norske atomvåpena kunne demma opp for sovjetiske trugsmål dersom etterkrigstida skulle verta vanskeleg og prega av kriser og spenning mellom supermaktene. Kor realistisk dette ville ha vorte, er ei anna sak, for ikkje å nemna korleis det kunne ha kome til å påverka dei politiske tilhøva i Norden.

Mellom nøkkelpersonane vi møter, er Leslie Groves, ein offiser som var utan forstand på kjernefysiske våpen, men som fekk sjefjobben for Manhattan-prosjektet fordi han hadde eit solid ry som militær administrator, Julius R. Oppenheimer, litteraturforskaren som snudde ryggen til gammalindisk poesi og vart kjend som far til den amerikanske atombomba, den sovjetiske eksperten Igor Kurtsjatov (med tilnamnet Boroda – Skjegget) og avhopparen Pash, som er ein av dei meir ukjende russarane, men ein mann som forstod at det kunne vera lurt å halda eit auge på dei tyske forskarane. Eit så alvorleg trugsmål som nordmennene og mange andre trudde, var dei ikkje, men det var ikkje godt å vita kor langt dei hadde nådd – eller kunne nå.

Motstanden mot kjernefysiske våpen i våre dagar gjer det vanskeleg å vurdera den norske atompolitikken som særleg realistisk med våre auge i dag. Men Borgersrud har fortalt ei historie som vil sjå merkeleg ut for politisk interesserte nordmenn i dag, og som gravearbeid er det eit verk i særklasse.

Per Egil Hegge

Motstanden mot kjernefysiske våpen i våre dagar gjer det vanskeleg å vurdera den norske atompolitikken som særleg realistisk med våre auge i dag.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Håvard Rem
Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Håvard Rem
Kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun (Ap) la nyleg fram ei stortingsmelding for 5. til 10. trinn i grunnskulen. Der opnar ho for eit ordskifte om språkfaga i ungdomsskulen.

Kunnskapsminister Kari Nessa Nordtun (Ap) la nyleg fram ei stortingsmelding for 5. til 10. trinn i grunnskulen. Der opnar ho for eit ordskifte om språkfaga i ungdomsskulen.

Foto: Lise Åserud / NTB

Samfunn
Christiane Jordheim Larsen

Språkfag i spel

Kunnskapsministeren vil gje fleire elevar høve til å velje arbeidslivsfag. Lærarar åtvarar mot å la det gå på kostnad av språkopplæringa.

Joaquin Phoenix spelar hovudrolla som Joker.

Joaquin Phoenix spelar hovudrolla som Joker.

Foto: Warner Bros. Discovery

FilmMeldingar
Håkon Tveit

Dyster dobbeldose

Denne runden med Jokeren ber det same mørket med nye tonar.

I hamnebassenget om lag her lét Dia í Geil seg døype grytidleg ein kald oktobersøndag for snart 150 år sidan. Det var starten på vekkinga som gjorde Brø¿rasamkoman til eit livskraftig samfunn som framleis styrer mykje på Færøyane.

I hamnebassenget om lag her lét Dia í Geil seg døype grytidleg ein kald oktobersøndag for snart 150 år sidan. Det var starten på vekkinga som gjorde Brø¿rasamkoman til eit livskraftig samfunn som framleis styrer mykje på Færøyane.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature
Hallgeir Opedal

Om Gud og lausriving

Siste dag i oktober i 1880 lét Dia í Geil seg døype i hamnebassenget i Tórshavn, og etter det skulle Færøyane aldri bli det same.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis