I dei nordiske kongefamiliane vert folk gjerne gamle, og det er unntaket at kongar døyr før dei har nådd femtiårsgrensa. Kong Haakon vart 85 år, enda han var sjukleg dei siste åra, og for dronningane i Danmark er 100 år ikkje uvanleg.

Kong Frederik 9. hadde røykt dugeleg i årevis før helsa hans svikta eit stykke ut i sekstiåra, og mor til dronning Margrethe var av dei sterke, i likskap med slektningane sine i det svenske kongehuset. Etter hjarte- og kreftoperasjonar var det ingen grunn til å lita på at kong Harald skulle vera sikra eit liv på same lengd, men mot slutten av månaden rundar han 85 og konkurrerer – om det skulle vera det rette ordet – med kong Haakon.

Da den polske nobelprisvinnaren Lech Walesa skulle henta fredsprisen i Oslo i 1983, var det eit vonbrot for han at han ikkje fekk møta den norske monarken. Det hadde han sett fram til, sa han. For oss var det ei påminning om at symbolverdien ved kongedømet er noko meir enn staffasje og klipping av snorer; i utropet «Kongen er død – leve kongen!» ligg det noko mykje meir enn tomt seremoniell: Det er eit signal om stabilitet og kontinuitet: Statsordninga held fram.

Nikita Khrusjtsjov fann dei rette orda da han vart avsett i oktober 1964: Han slengde frå seg dokumentmappa si og sa: «Vel, så vart eg altså pensjonist. Og kanskje er det noko av det viktigaste eg har utretta, at det var mogleg å verta det.» Opp gjennom historia har pensjonsordninga for leiarar i Russland ikkje vore gode, men her kom eit eksempel som skulle få sin plass i historiebøkene.

Mindre enn eit halvdusin stortingsrepresentantar røystar for endring av statsforma ved den årlege voteringa i Stortinget. Det har eit sterkt preg av pliktøving, det beste argumentet for å halda fast ved noko så ulogisk og forelda som det arvelege kongedømet er at det fungerer og har gjort det sidan 1905 i denne omgangen. Om det for alvor skulle verta snakk om endring av statsforma, er det utenkjeleg at det skulle gå føre seg på anna enn fredeleg vis.

– Vi er her så lenge det er bruk for oss, er den formuleringa kong Harald tyr til, og ingen har innvendingar mot den vurderinga.

Ein av klassekameratane mine på landsgymnaset i Steinkjer var republikanar, og far hans hadde stemt for republikk i november 1905. Han nemnde av og til at det var dumt av nordmennene at dei ikkje gjekk inn for republikk når dei hadde sjansen i 1905, men han låg ikkje vaken om nettene av den grunn.

Symbolverdi er eit vanskeleg omgrep. Men vi fekk sjå og røyna kva som reelt ligg i ordet etter 22. juli 2011, med kong Haralds minnetale over dødsoffera. Eg tenkte med meg sjølv at det går i det minste eitt år før nokon på ny no nemner tanken på innføring av republikk, og det gjekk nokre månader over det før alt fall til ro att.

Ja, det er ei lite demokratisk ordning med makt som går i arv, moderne er det heller ikkje. Det udemokratiske ligg i at dei personane som det gjeld, er basta og bundne og ikkje kan velja sjølve. Så vel vi for dei.

Dei skal stella seg svært dårleg før kongehuset vert avvikla. Dei som har gått lengst på den vegen, er svenskane, som har innført republikken i alt så nær som i namnet. For oss andre står kongedømet fast, og lite tyder på at vi får ei endring. Det udemokratiske ligg i at kongen ikkje har råd til å gjera feil. Det er ein pris dei fleste av oss er glade for at vi slepp å betala, urettferdig er det, men det er ein del av den fastlagde ordninga.

Så er det ikkje stort anna å leggja til enn eit varmt «til lykke med dagen» og alle gode ynske, slik det sømer seg for alle 85-åringar.

Per Egil Hegge