Måndag kveld var det minnehøgtid i Rostov i Sør-Russland over ein mann som ikkje hadde andre band til byen enn at 86-åringen var der på turné da hjarta stansa.

Få russarar vart dyrka som Oleg Popov, og han kjem til å vera det lenge etter at han denne månaden vert gravlagd i Tyskland.

«Ei legende vender heim», stod det på plakatane i Rostov, der sirkusklovnen Popov rakk å gje to framsyningar før tida hans kom. Ærestittelen hans, «Folkekunstnar av Sovjetunionen», stod òg, enda det snart er 25 år sidan landet gjekk i oppløysing, og snart 27 år sidan han sa nei til å venda heim frå ein turné.

Men han søkte aldri tysk statsborgarskap. «Eg er eit russisk menneske», sa han da han i fjor omsider sa ja til å vitja heimlandet etter innbyding frå presidenten.

Sirkus er kunst i Russland, anten det er tsarar, kommunistar eller turbokapitalistar som styrer. Og Popov var kunstnar nok til at ein støyter på omgrep som «sirkusets Michelangelo» og «Russlands Chaplin».

Han hadde eit toppmøte med Chaplin i 1960. Popov var på turné i Italia og fekk nyss om at Chaplin var i nærleiken. Han sende telegram. Syttiåringen Chaplin visste godt kven den tretti år gamle sirkusklovnen var.

– Vi hadde ein god samtale, sa Popov. Han kunne ikkje russisk. Eg kunne berre russisk. Vi tala saman ein time. Vi forstod kvarandre.

Det står til truande. Om det har vore to menn som talar kroppsspråk flytande, er det dei to. Lynande intelligente var dei òg. Popov vart eingong spurd kor mykje han tente. Det hadde han ikkje lov til å seia, og han kunne slett ikkje nemna at han fekk 25 kroner dagen i matpeng?ar når det sovjetiske statssirkuset turnerte i utlandet. Staten tok resten.

– Eg tener mindre enn statsministeren, sa han. Men så har eg færre problem, da.

Problem hadde han. Far hans var urmakar på ein fabrikk og vart borte i redselsåret 1938. Det var noko med ei Stalin-klokke som ikkje gjekk som ho skulle. Mor hans gifte seg straks på nytt og sa til åtteåringen at pappa ikkje måtte nemnast meir.

Som ung tenåring vart Popov typograflærling i Pravda. Like ved låg sirkusskolen, og utan å seia noko til mor si kom han seg inn der. Han kunne sjonglera, og han kunne gå på line. Men viktigast var det, i 1944, at han fekk 50 gram større brødrasjon som sirkusstudent.

Ti år seinare var han sirkus?artist, og ferda mot toppen skaut fart da den store artisten braut eit ribbein og unge Popov vart skubba inn i manesjen og rett opp på lina. Han sa seinare at han var så nervøs at han ikkje ansa om det var folk i salen.

I 1990 var han på turné i Tyskland. Han tenkte på å pensjonera seg. Men staten var i oppløysing, alt var kaos, og sirkusdirektøren tømde kassa og stakk av med pengane. Det russiske statssirkuset heldt på å rakna. Så døydde kona hans. Han fekk dødsbodskapen i pausen og gjekk gråtande i manesjen att for å gjøgla. Til gravferda kunne han ikkje reisa. Det stod mange tyske byar på plakaten. Han vart verande i Tyskland.

I Nederland vart han var ei kvinne som stod heilt bak i teltet ein kveld. Ho hadde berre ståplass. Han laga eit klovnenummer av det, skaffa henne ein stol og sette henne på første rad. Da ho bad han signera programmet, «gjorde eg noko eg aldri har gjort før eller sidan: Skriv telefonnummeret ditt, sa eg.»

Han ringde; ho sa seinare at ho såg på augo hans at han kom til å gjera det. Ho var tretti år yngre, men dei gifte seg, og Gabrielle Lehmann, som hadde køyrt bil frå Tyskland, skifte yrke frå farmasøyt til sjonglør. Dei fekk over tjue år saman.

Mellom dei som dyrka han, var den nederlandske dronninga Beatrix. Ho passa alltid på å få sett han når han var i landet.

I 2006 vart han kåra til gullklovn i Monte Carlo. I Russland heitte han alltid solklovnen på grunn av det gulfarga håret.

På sett og vis er Oleg Popov ikkje død. Solklovnen gjøglar på YouTube og har noko nær evig liv så lenge internettet ikkje går same vegen som Sovjetunionen.

Per Egil Hegge