Det stig neppe hurrarop til skyene frå dei tusen heimar i kongeriket når utsynet i dag handlar om nytteverdien, den konkrete nytteverdien, ved å spela sjakk. Utan tvil er det meir enn nok av svidde eller seine middagar fordi to sympatiske karar i slutten av 20-åra sit bøygde over eit sjakkbrett i London på tredje veka, om ein ikkje skal lesa om slikt i tillegg.

Utan at det har vore synleg på bankkontoen eller på idrettssidene, har eg hatt direkte nytte av sjakkspel på mitt svært låge nivå dei siste 60 åra, heilt frå medlemskapen i Steinkjer sjakklag da eg gjekk på landsgymnaset og budde på hybel i byen.

Mellom dei pedagogiske knepa som stod høgt i kurs, var tyske attforteljingar. Lektor Ulseth las ei kortnovelle, og vi skulle sitja med armane i kors og hugsa det vi makta, og så skriva forteljinga – eller det vi hugsa av henne – i eit hefte.

Eg fann ut at dette var eit spørsmål om å konsentrera seg. Konsentrasjon er viktig når ein spelar sjakk, og slikt kan oppøvast. Spesielt er det god trening om ein spelar blindt, altså utan å sjå brikkene eller brettet. Så det tok eg til med. Ei auka sjølvkjensle var eit frynsegode – medelevar vart lett overtydde om at dette måtte vera umåteleg vanskeleg. (Det er det ikkje, men det sa eg ingenting om.)

Livet er uføreseieleg, og vel ti år seinare budde eg i Moskva. Det var ingen grunn til å yppa til blindsjakk mot dei innfødde; her var vi brått på eit høgare åndeleg plan enn i Trøndelag. Dessutan spela Boris Spasskij mot Tigran Petrosjan og tok VM-tittelen frå han den sommaren. Men ein tur ut i ein av parkane med sjakkbrettet under armen førte alltid til eit parti sjakk og ein prat – god avkopling frå dagens Pravda. Og dialogen med motspelaren hadde alltids frodige innslag frå dagleglivet i verdsbyen. Dessutan kunne eg intervjua spelarar som Mikhail Botvinnik, som var tidlegare verdsmeister og kjend for å ha Russlands mest stabile humør: Han var alltid sur etter at han tapte tittelen. Jurij Averbakh redigerte sjakkmagasinet Sjakhmaty v SSSR – han lever enno, 96 år gamal. Konsertpianisten og sjakkstjerna Mark Tajmanov fekk eg òg møta.

I Oslo var det ein sjakkliga med lag frå verksemder. Aftenposten var med, og eg var plassert på fjerde eller femte bord. På første bord spela anten Svein Johannessen eller Knut Bøckman. Dette dabba av etter kvart, det vart meir arbeid og mindre sjakk. Dessutan er det eit dårleg trekk å gjera lyset i livet sitt og mor til eigne born til sjakkenke. Vart det for mykje sjakk, las eg eit kapittel i Nabokovs roman Luzjins forsvar om ein sjakkspelar som vert ravande galen. God vaksine.

Så bar det til USA. I National Press Club to kvartal frå Det kvite huset var det ein sjakk-klubb med årleg turnering. Eg har enno trofea – ikkje nett kongepokalar, men likevel. Og i Washington låg nivået nærare Steinkjer enn Moskva. Bobby Fischer – ravande galen han òg – var ute or soga, Fabio Caruana var ikkje fødd, og russarane dominerte på ny.

For eit par år sidan stod eg på den store marknaden i Moskva og såg på nokre sjakkbrett. Eg kjøpte eit av ein mann med milde augo, som dei eg hugsa frå motspelarane i parken på Gogol-bulevarden 45 år tidlegare, og mumla noko om ei gåve til eit barnebarn «som har eit stykke att til Magnus Carlsen».

– Om det er høgt til Carlsen, er det alltid nyttig å fundera over det som kan venta rundt neste hjørne, sa den stillsame mannen med den lune humoren som eg også drog kjensel på.

Det går mykje tid med Torstein Bae og NRK no. Så der, i godstolen i alderdomen, er ringen slutta: Ole Jacob Bae, far hans, gjekk i klassa over meg på Steinkjer Landsgymnas.

Per Egil Hegge