«At være noget ved musikken» er eit dansk uttrykk som tyder å driva det til noko, å få ein viktig og kanskje avgjerande posisjon. Bokstavleg meint er det ikkje; folk som ikkje kan høyra skilnad på «Gud signe Noregs land» og «Gud signe vårt dyre fedreland», kan godt verta «noget ved musikken», til dømes toppsjef med mangemilliongasje i eit kjempefirma.

Eitt av mange forsonande drag ved musikk er at kunstforma ofte vert teken i bruk i fredsskapande eller fredsmarkerande samanheng. Like før årsskiftet var det to viktige jubileum som kunne ha mint oss om det – om vi berre hadde vore merksame på det. Det er kanskje ikkje for seint ved inngangen til det nye året.

Julaftan i 1918 vart det grunnlagt ein tradisjon som runda 100-årsdagen for elleve dagar sidan: I det kongelege kapellet ved universitetet i Cambridge framførte koret julesongar saman med lesing av ni bibeltekstar i eit nytt arrangement. Dette året kom jula seks veker etter slutten på det gruvelege, fire år lange blodbadet som enno ikkje hadde fått namnet første verdskrigen. For han skulle jo gjera slutt på alle krigar. Ideen kom frå dekanus ved King’s College, Eric Milner-White. Han hadde vore feltprest ved fronten og sett nedslaktinga på nært hald. At det gjorde inntrykk, var sjølvsagt, men han sa og skreiv lite om det. For ikkje lenge sidan fann ein arkivar i Cambridge eit brev som den unge presten hadde skrive til foreldra sine. Delar av det – ein uhyggjeleg krigsreportasje – vart lesne i ei hundreårssending i BBC no i jula.

Sidan, med unntak av 1930, har denne songmessa vore kringkasta kvar jul. No er det 450 radio- og fjernsynsstasjonar som sender henne, og skarar av musikkinteresserte over heile verda sit og ventar på den lyse gutesopranen som opnar med «Det hende i den kongelege Davids stad».

Kapellet skriv seg frå 1400-talet, og koret er ein del av den vidkjende musikarutdanninga ved King’s College.

200-årsjubileet er kanskje betre kjent: Julaftan i 1818 vart den nye julesalmen «Stille natt» («Glade jul») urframført i St. Nikolai-kyrkja i Oberndorf ikkje langt frå Salzburg. Teksten var skriven i 1816 av den unge katolske presten Joseph Mohr. Han ynskte mellom anna å markera stilla etter napoleonskrigane. Kanskje var han opposisjonell nok til å setja eit spørjeteikn ikkje berre ved likhaugane, men òg ved det som var gjengs oppfatning hos fleire enn Napoleon: «Krig er den naturlege tilstanden i tilhøvet mellom statar.»

Mohrs tekst, som er svært mykje betre i omsetjinga «Stille natt» enn som «Glade jul», fekk melodi av læraren og organisten Franz Xaver Gruber. Gruber var heilt ukjend utanfor den vesle kyrkjelyden i Arnsdorf ved Oberndorf, dit pater Mohr hadde kome som prest i 1817. Gruber er ikkje kjend for andre komposisjonar; det er ikkje alltid at kvantitet er avgjerande for kvalitet.

Ved eit tilfelle som det er lett å sjå ei djupare meining i, fortalde ein kollega i BBC no i jula at han brukte mykje tid i Sarajevo i Bosnia under krigshandlingane der i 1990-åra. 26 menneske miste livet den dagen ein bombekastargranat landa på grønsakstorget i den kringsette byen. Etter det sette ein uredd cellist seg til og spela Albinonis Adagio kvar dag i 26 dagar på rad. BBC-mannen spurde han til slutt om han var kroat eller bosniar.

– Svaret hans svir enno i samvitet mitt, over 20 år seinare: «Eg er musikar.»

Dei døde kjem ikkje tilbake. Men likevel: Det er «noget ved musikken» som til og med kan få ein journalist til å gå i seg sjølv.

Per Egil Hegge