Mor mi, som var av årgang 1908, snakka ofte om spanskesjuka. Den vart ho råka av som tiåring i 1918, og ho meinte at ho aldri vart heilt frisk. Det var fordi ho hadde hatt rekning som beste fag hos lærar Aunan på folkeskolen på Byneset. «Reknetimane var som eit paradis, det var ei vedunderleg verd som opna seg for meg, eg skjøna alt med ein gong, ingen ting kom opp mot reknetimane.» Men etter at ho hadde kome seg opp or senga etter tida med «spanska», var ingen ting som før. Ho greidde seg, som i dei andre faga, men paradisglansen var borte, rekning var eit fag som alle dei andre, lærar Aunan underviste som før med litt skiftande lune, og ho gledde seg ikkje til og over desse timane slik ho alltid hadde gjort.

Da det seinare skulle gå slik at ho fekk ei niese som vart professor i matematikk og nådde verdsry, og to barnebarn som gjorde det skarpt i Niels Henrik Abel-konkurransen da dei var tenåringar, tenkte ho vel sitt, men snakka lite om det. Ho tok lærarskole, treivst som lærar og skreiv fire–fem barnebøker. Ho snakka slett ikkje plagsamt mykje om dei få barneåra sine som matematisk «geni». Frå bakhovudet mitt dukka ikkje desse minna opp før eg var i tjueåra og las memoarane til den russiskfødde forfattaren Vladimir Nabokov (1899–1977). Der skriv han at han var svært sterk i rekning i førskolealder, ved sida av at han hadde guvernanter som lærte han engelsk og fransk, slik at «eg vart eit heilt normalt trespråkleg barn».

Om det var noko Nabokov ikkje var, var det normal: Han vart ein nokså sær forfattar, tennis- og bokselærar, pluss lepidopterolog – ekspert på fivrelde, altså sommarfuglar. Rekning var beste faget hans, men som sjuåring fekk han ein nokså hard influensa. Seinare var alt som hadde med tal å gjera, ei stengd verd; han makta ikkje eingong å skriva ned eit telefonnummer.

Da hadde eg to døme, og som kjent er det alt journalistar treng. Så seinare forsømde eg aldri å spørje ein medisinar om han eller ho hadde høyrt om kognitiv svikt etter influensa, særleg når det galdt tal og rekning. Mor var ikkje interessert i Nabokov da ho fekk høyra at han spela sjakk – det var ei stengd verd for henne, og om romanen Lolita hadde ho høyrt nok til at ho ikkje ville sjå på han.

Lenger kom eg ikkje med dette forskingsprosjektet. Men så dukka den britiskfødde kanadiske hjerneforskaren Adrian Owen (f. 1966) opp. For tida interesserer han seg for dei som får koronainfluensa og får dårlegare kognitive evner jamvel om dei overlever og så nokolunde frisknar til. Han er ein grundig mann, og han kom med det rette spørsmålet: Var det ingen som hadde lagt merke til noko slikt etter spanskesjuka?

Det var det. I 1920-åra var det mange som fann ut at i fara etter «spanska» voks det meir enn millionar av gravstøtter; det var skokkevis av forskarar som interesserte seg for kognitiv svikt hos desse pasientane, og forskingsrapportar i haugevis vart skrivne. Men dei vart lagde i haug, ingen såg på dei, før dr. Owen interesserte seg for saka. Det gjer han framleis, i tillegg til det som han og assistentane hans har sysla med av andre hjerneforskingsprosjekt. Han har skrive over 50 bøker og artiklar. Særleg banebrytande er arbeidet hans om pasientar som har så alvorleg kognitiv svikt etter hjernesjukdom eller hjerneskade at dei vert rekna som vegetative, eit penare ord for «grønsak». Men Owen har funne ut at hjernen deira fungerer; desse menneska er berre ikkje i stand til å fortelja kva dei tenkjer.

Mor døydde for tjue år sidan og fekk aldri høyra om Adrian Owen. Eg tenkjer ofte at ho hadde fortent det.

Per Egil Hegge