Da president Bill Clinton runda femtiårsmerket like før tusenårsskiftet, sa han at han no var komen så langt at det var meir å sjå attende på enn det var å sjå fram til. Det var kanskje meint som eit visdomsord, men ein veit aldri: Clinton er nokre veker yngre enn Donald Trump. Den siste rakk å fylla 70 før han vart statsoverhovud i USA, og han har da visst ikkje tenkt å gje seg på ei stund enno.

Ved det årsskiftet vi nett har lagt bak oss, valde eg å sjå meg attende, på det gamle året. Eg freistar å halda meg unna det ordtaket som ein russisk ven sende med meg ein gong: «Du må ikkje gløyma at vi russarar bur i det einaste landet der ikkje berre framtida, men også fortida, er ukjend og uføreseieleg.»

Så da nyårsklokkene ringde, fall eg i tankar om noko spesielt, svært spesielt, som eg opplevde i 2019. Og for éin gongs skuld handlar denne spalta om det som står i overskrifta: Inderøy.

I slutten av september i fjor var eg innbeden til den gamle heimbygda mi til ein kveld på kulturhuset. Det er eit bygg som bygda kan vera stolt av: bibliotek, møtesal, øvingsrom og kafeteria – slik det sømer seg for årets kulturkommune i 1996. I 2019 var det 500-årsjubileum for den første bokutgjevinga i kongeriket, og dei to forfattarane som Inderøy kan rosa seg av, skulle vera tema for ein kulturkveld. Eg var invitert som ekspert på den eine: Mary Hegge (1908–2001). Ho skreiv barnebøker, og eg var som åtteåring sakkunnig konsulent for den første: Beritungen. Ho fullførte boka eit år ho låg til sengs med ein nyresjukdom som vart kurert fordi dr. Kjølmoen i sin visdom kapitulerte for maset frå far min og skreiv ut resept til henne på appelsin – som vi elles, i dei første etterkrigsåra, berre fekk til jul.

Ikkje berre vart ho frisk, boka fekk 2. premie frå Kyrkje- og undervisningsdepartementet, og for prispengane tok ho med seg konsulenten på tur til Stockholm, der ho hadde ei syster.

På kulturkvelden i fjor kom det svært mange av dei gamle elevane hennar frå folkeskolen, og det lét til at dei hugsa boka betre enn den aldrande konsulenten gjorde. Men det hender altså at litteratur har lang levetid.

Den andre forfattaren var Lorns Fossum (1904–1999), som skreiv dikt på Inderøy-mål. Nokon modernist var han ikkje, men framsteget er nådelaust, og han er lett å finna på Google. Nokre av dikta er tonesette, og denne septemberkvelden vart dei framførte av lokale kunstnarar.

Fossum var den siste husmannen på Inderøy. Husbonden hans var seinare ordførar, stortingsmann og statsråd Bjarne Lyngstad (1901–1971). Da Lyngstad vart landbruksminister i Per Borten-regjeringa i 1965, meinte han at det ikkje høvde seg å ha husmenn i vår moderne og demokratiske tid. Så han ville gje Fossum fribrev. Men diktaren treivst godt som husmann, og undertrykt eller utbytta kjende han seg slett ikkje. Dermed reiste han eins ærend til hovudstaden, fann fram til høgblokka i Akersgata, fekk audiens hos ministeren, snakka han frå det og fekk halda fram som husmann. Om ferda til Oslo, og om korleis ein får viljen sin i møtet med høgre styresmakter når ein berre er sta og inntrøndersk nok, skreiv Fossum eit ferdaminne. Det er ei novelle som er eit reint kunstverk, og n’Lorns døydde som lykkeleg husmann i sitt 99. år. Da hadde mest ein menneskealder gått sidan Lyngstad la vandringsstaven ned, og på kulturkvelden fortalde son hans om den siste tida som den stillferdige poeten fekk på husmannsplassen sin.

For det var ingen tvil om at det var hans husmannsplass, same korleis firkanta juristar kunne ha funne på å vurdera akkurat den saka. Men dei hadde vit nok til å halda fingrane av fatet.

Det er, som lesaren vil forstå, ikkje så reint lite ein kan oppleva når det er kulturkveld på Inderøy. Eller Inderøyn, som n’Lorns ville ha sagt og skrive, med dativforma intakt.

Per Egil Hegge