I første halvparten av 1980-åra hende noko som førte til stor undring og mykje hovudkløing på høgt nivå i Akersgata i Oslo: I Aftenposten, i ei tid da alle økonomiske piler peika oppover, vart det brått tilbakegang i abonnenttalet. Det var spesielt merkbart i delar av hovudstaden der familiar hadde hatt Aftenposten i både to og tre slektsledd – strok med respektable og pene gatenamn.

Denne nedgangen var eit dårleg teikn, og det tok tid å finna årsaka. Alle som meiner at den tekniske utviklinga går for snøgt, kan finna både trøyst og lærdom her.

Det var på denne tida at datateknologien for alvor trengde seg på. Enno var dei personlege datamaskinene langt unna. Ikkje lenge før dette hadde sjefen for eitt av dei største datafirmaa i USA sagt at «på verdsbasis treng vi ikkje fleire enn tre datamaskiner». Dette var så glupt at mannen, som var mangemilliardær, sjølvsagt, var utpeika til posten som amerikansk ambassadør i Moskva. Russland visste han lite om, og russisk kunne han ikkje, men dette var ein kar som hadde vist at han kunne finna dei rette rådgjevarane.

På eit meir praktisk intellektuelt nivå hadde Aftenposten gjort noko heilt nytt med abonnentkartoteket. Det stod i lange metallskuffehyller nede i resepsjonen, og ei nokså stor gruppe kvinner styrte med det. Når ein abonnent stakk innom for å betala for neste kvartal, var det lett å finna kortet til nett denne abonnenten, pengane gjekk i kassa og avisa vart levert kvar morgon før daggry, sikkert som at sola ville stå opp.

Med datateknikkens inntog kunne desse kvinnene sendast heim eller overførast til anna arbeid. Kunnskapane som da vart borte, var spesielt viktige om vinteren, og dei såg slik ut: Fru Jensen i abonnentkartoteket visste at enkefru Johansen i Haxthausens gate ikkje våga seg ut på dei isglatte, livsfarlege fortaua som er eit kjent drag ved den norske hovudstaden i januar. Fru Johansen sat heime. Ved årsskiftet vart abonnementet ikkje fornya. Men fru Jensen hadde snakka med fru Johansen kvar gong ho var innom for å betala. Så fru Jensen visste at fru Johansen ville koma i mars, når snøen var borte, og da hadde ho med seg bladpengane for første og kanskje til og med andre kvartal. Det var ingen grunn til å stansa leveringa av avisa.

Sjølvsagt var det ein viss risiko for at fru Johansen kunne bukka under ein vinter, men såpass til løn for trugen lojalitet gjennom ei lang rekkje år måtte det vera, at avisstans ikkje kom på tale. Og ganske rett: Når vårsol i bakkane blenkte, kom fru Johansen og betalte, for det gjorde ho alltid. Dessutan måtte ho ha oversyn over dødsannonsane.

Denne mekanikken låg på eit altfor høgt plan for datamaskina; ho sende purring, som hadde form av eit utilslørt, ja, skamlaust trusselbrev. Slik vart det i alle høve oppfatta. Og avisa vart stoppa. Lesarane tok dette personleg, og dei tykte at slik oppførsel var skammeleg.

Da denne samanhengen gjekk opp for dei styrande makter i Schibsted, sette sjefredaktør Hans Vatne seg til skrivebordet og skreiv personlege brev til dei som hadde falle frå utan at dei eigenleg hadde gjort det.

Om det vart ført statistikk over kor mange som kom tilbake, veit eg ikkje. Eg sat den gongen ikkje slik til at eg hadde noko med å vita slikt. Men eg meiner å hugsa at eg tenkte mitt om at framsteg ikkje alltid er det dei gir seg ut for å vera, og at menneske av og til skjønar meir enn maskiner.

Kanskje ikkje ei oppdaging på Einstein-nivå, men slik er verda ordna, at det somme tider er bruk også for mindre epokegjerande ting.

Per Egil Hegge