«… stend um enn tårni dei falla.» Dei gamle, arkaiske språkformene har det med å gi ei utsegn ei ekstra tyngd, ei tilleggskraft som det er vanskeleg å stå imot. Og den seinaste, men heilt sikkert ikkje den siste politiske leiaren som måtte bruka mykje av den første haustmånaden til å mulla over nedslåande tankar pakka inn i sterke religiøse ord som for lang tid sidan var plukka ut or ordbøkene, heiter Vladimir Putin og er president i Russland.

Den russiske kyrkja har overlevd to generasjonar med nådelaust ateistisk styre, riving av gudshus, øydelegging av kyrkjegods og -kunst og eit svært problematisk, meir viljelaust enn ærerikt, samarbeid med herskarane i Kreml. I midten av september tok meir enn hundre russiske prestar til orde for at dei harde fengslingsdomane over folk som har demonstrert mot den russiske regjeringa, er grunnlovsstridige og ikkje kan verta ståande.

Det desse prelatane brukte som ankerfeste for tankane sine, var eit omgrep frå mellomalderen som kan omsetjast til miskunn, nåde, medkjensle. Ordet heng saman med den posisjonen som martyriet har i russisk religiøs tankegang: Kyrkja og hennar menn har plikt til å ofra livet i kampen for rettferd og for å hjelpa dei som vert utsette for overgrep. Om dei styrande skulle få makta si frå sjølvaste Gud, skal dei likevel setja plikta til å verna individet først. Tradisjonelt er det så mykje kollektivisme i det russiske samfunnet og russisk filosofi at ei slik form for individuell tenking har vore alt anna enn sjølvsagd. Den tradisjonen gjer oppropet frå ein viktig fraksjon i presteskapet spesielt overraskande – så mykje meir fordi både president Jeltsin og president Putin gjennom dei siste tretti åra har arbeidd så hardt for å halda seg inne med den russiske kyrkja. I tillegg har dei begge, og Putin spesielt, søkt å bruka kyrkja som noko langt meir enn ein religiøs institusjon, nemleg som både vernar og forvaltar av den russiske nasjonen og av sjølve nasjonalkjensla.

Kor alvorleg det nye initiativet frå prestane er, kom straks til syne i dei første reaksjonane frå rettsapparatet. Etter nokre rettsmøte som gjekk over all måte greitt og kvikt unna, fekk somme demonstrantar over tre års fengsel for å ha sett seg ut over pålegg frå dei eigenrådige og effektive politistyrkane. Den fremste av desse opposisjonelle vart sette på frifot straks oppropet vart kjent. Ei slik avgjerd – kuvending er kanskje eit betre uttrykk – er utenkjeleg utan eit nikk frå presidenten. Putin gjer det dermed klårt at framferda frå politiet var for mykje for han. Slikt har politiet ikkje vore van med å høyra frå Kreml.

Putins veg til age for kyrkja har vore like kronglut som den russiske historia i dei snart 67 åra han har levd. Foreldra hans var ateistar. Faren arbeidde i KGB, mora hadde mista to born før og under krigen, og sjølv så vidt berga livet i eit sveltande og kringsett Leningrad. Putin vart døypt hausten 1952, men fylgde faren inn i KGB og gjorde teneste der, sist som offiser i Dresden i eit Aust-Tyskland i oppløysing. No går han kvart år fast til påskemesse, den viktigaste høgtida i den russiske kyrkja, og julemesse.

Når dei russiske prestane talar mot maktbruk, kunne den gamle KGB-mannen godt gjera Stalins ord til sine og hånleg spørja kor mange divisjonar paven – eller i dette tilfellet patriarken – har. Mangt tyder på at han kan ha fleire enn mange vil tru.

Per Egil Hegge