I barndomsheimen min kom vi aldri mange dagane ut i oktober før mor mi tok til å halda rekneskap med kor få veker som no var att til jul. Som barn skjøna eg lite av dette, det var ikkje eg som skulle førebu all den gode julematen, og det var alltid altfor lenge før det var jul.

Men mormor, som var enke og gardbrukar med ti ungar, hadde alltid hatt hendene fulle, og ho kunne aldri nå det som skulle gjerast før den store høgtida. Ho gøymde aldri ting til seinare, bortsett frå at ho lagra alle eksemplara av bladet Fattig og Rik inst på loftet til seinare lesnad. Der vart desse stablane funne etter gravferda hennar, ho rakk aldri å lesa i dei før ho brått døydde av hjerneslag nokre veker før krigen var over.

Så det gjekk lang tid før eg skjøna kor viktig det var for mor at det som skulle vera rådd til før jul, ikkje kunne utsetjast for lenge. Og vekene som var att til jul, måtte det førast oversyn over, slik at timeplanen ikkje gjekk i knas.

Etter kvart tok ho det litt meir med ro, men det hadde to grunnar. Det tok tid, men til slutt forstod ho at det ville gå som ein av dei norske poetane seier: «Det blev jul allikevel.» Og helsa vart ikkje betre med åra for henne heller, så ho tok det med fatning om ikkje like mykje vart gjort som skikken hadde vore tidlegare.

Særleg skar ho ned på julebaksten. Eg hugsar så vidt den tida da det måtte vera sju sortar. Men ingen av oss fire var søtmonsar, og julebaksten vart liggjande både vinter og vår.

Så sneik velstandsutviklinga seg inn på oss etter nokre skrinne etterkrigsår, og foreldra mine fekk skaffa seg hytte i Rondane. Det vart til og med råd til bil, fordi far vann 25.000 kroner i Pengelotteriet. Det tagde han om. Men i ny Volvo Amazon drog dei til hytta i Rondane om sommaren med nokre kakeboksar som hadde vorte ståande litt for lenge i ein litt for fuktig kjellar heilt sidan vintersolsnu, og innhaldet vart servert til kaffien i solveggen på Høvringen som litt seigmjuk julibakst i staden for sprø julebakst.

Det gjekk ikkje lang tid før mor lét arbeidet med julebaksten gå over i historia. Det gjorde ho med godt samvit. Ho kjøpte i staden bakverk hos bakar Johnsen på Straumen, og slagordet hennar var både praktisk og fornuftig: «Æ lætt dæm bak’, dæm som kainn.» Husarbeid hadde ho drive med frå førskolealder i barndomsheimen, så for henne var saknet etter heimebakte smultringar, komfyr og steikeomn til å bera.

Det hende at ho fortalde om kor fælt det var kvar gong julegrisen, som hadde vorte ein god ven gjennom sommaren og hausten, skulle slaktast i den tida da ho var småjente. Men foreldra mine hadde teke steget over i funksjonærhushaldet, og vi hadde aldri gris. Sant nok hadde vi ei ku i krigsåra, men det hugsar eg ikkje utan at eg ser på nokre falma fotografi i eit gamalt album. Kjøtvarer fekk vi frå bøndene i grenda, og dei forsyningane kom godt med i dei månadane da far var arbeidslaus under lærarstreiken, som vart utløyst av at NS ville ha lærarane inn i Lærarsambandet.

I grunnriss er dette overgangen frå naturalhushald til pengehushald slik eg opplevde han – utan å merka det og utan å tenkja over det, før eg som ung og nygift skulle feira den første jula mi i London, men julepynt og girlander i kilometervis frå midten av oktober – og eg skjøna at det no ikkje var mange vekene att før det var jul.

Per Egil Hegge