Den Nationale Scene, Lille Scene

Marius Leknes Snekkevåg:

Lenis blikk

Regi: Audny Chris Holsen
Scenografi og kostyme: Lise Christensen

Som byrjinga på ein tretrinns rakett på Den Nationale Scene denne hausten, er Snekkevågs nyskrivne stykke eit godt utgangspunkt for å utforske kunstens – og kunstnarens – forhold til sanning og ansvar. Og kven ligg nærare å ta tak i enn legendariske Leni Riefenstahl (1902–2003), den makelause dokumentaristen som gjennom ein serie filmar estetiserte nazistane og nazismen, og som resten av livet forsvarte seg med at ho ikkje visste kva naziregimet dreiv med, og at alt som heiter propaganda, var heilt framandt for henne. Røyndomsfornekting på høgt nivå. Og absolutt ingen anger.

Rett tolkar

På Den Nationale Scene har ho funne sin rette tolkar. Sjeldan eller aldri har eg sett Kjersti Elvik på same vis ikle seg ein rollefigur og så å seie bli eitt med kvinna ho skal gestalte. Stolt, suveren, men ikkje usårbar. Skiftande sinnsstemningar og posisjonar råkande formidla gjennom røysta, gestar og mimikk. Mot henne står ein annan dokumentarist, Nina Gladitz (1946–2021), som i førti år arbeidde for å få fram sanninga, og som måtte betale ein høg pris for det.

Etter at Gladitz i 1982 laga ein film om korleis Riefenstahl i 1940 hadde henta ut 132 sintiar og romar som gratisarbeidande statistar frå ein konsentrasjonsleir, og helvta av dei deretter blei avliva i Auschwitz, måtte ho møte Riefenstahl i retten. Der vann ho delvis, men ho blei straffa med at ingen tysk TV-kanal seinare ville gi henne oppdrag.

Året før ho døydde, gav ho ut ei kritisk bok om Riefenstahl. I Tyskland lever debatten vidare. I februar hadde Theater Oberhausen urpremiere på eit stykke av John von Düffel som mellom anna tematiserer konflikten mellom dei to. Forfattaren spør om ho var ein uvanleg gåverik, men naiv filmskapar eller ein bereknande, opportunistisk politikar.

Dei møttest aldri utanfor rettssalen. Det sceniske møtet er ikkje berre fiksjon, det finn endåtil stad etter at båe er døde – kanskje i eit slags limbo. Men i realistiske omgivnader, eit filmstudio. Gevinsten ved å gjere det slik står ikkje klart for meg.

Som Gladitz har Katrine Dale mindre å spele på, ho blir ein slags aktor (og stundom høyrest replikkane ho har fått, slik ut) i ein litt kunstig situasjon. Ho serverer den sjølvmedvitne Leni små stikk, men får også fleire tilbake i den verbale tvikampen mellom dei. Leni stolt, delvis poserande, men på vakt, heile tida på vakt. Nina skeptisk borande. Ho vil ha sanning, svar på spørsmål om kunstnarens ansvar, men får berre høyre at det einaste viktige for kunstnaren Riefenstahl var venleik. Punktum.

Inga ny erkjenning

Med så ulike utgangspunkt er det grenser for kva slike konfrontasjonar kan resultere i. Vi får inga ny erkjenning, snarare litt verbal stanging, utan at vi på noko tidspunkt får inntrykk av at Riefenstahl blir driven frå skanse til skanse. Meir ei form for ordveksling der ulike problematiske sider ved den store kunstnarens praksis blir lyfte fram og sett nærare på, men sjølvsagt utan vedgåingar frå hennar side.

Det er heller ikkje så mykje å hente når dramatikaren dreg inn ein film Riefenstahl aldri fekk realisert. Om amasonedronninga Penthesilea og den mytiske helten Akilles, bygd på ein tragedie av den tyske forfattaren Heinrich von Kleist frå 1808. Framfor noko får dette fram det romantiske stordomsvanvitet hjå hovudpersonen, men det er jo inga ny oppdaging.

Mange spørsmål – langt færre svar. Men dei er det vel meininga at vi skal finne sjølve.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast teatermeldar i Dag og Tid.