Kunst

Vanessa Baird:

Go Down with Me

Munchmuseet

I det første rommet finn me groteske scener frå ein tilsynelatande velmøblert heim. Det er ingen stad å gøyme seg. Tid og rom flyt fritt. Kven er dette sine mareritt, kven er det sine minner? Her er mange parallellar til Bairds eige liv, og scenene nærmast dampar av sinne og avmakt, kombinert med forsøk på å samle alle til eit hyggeleg måltid.

I dei over 500 verka er det mange skikkelsar som går igjen, blant andre ei kvinne i blå, pertentleg blondekjole. I eitt verk får ho halsen skoren over, i det neste dinglar ho frå eit reip i taket. Tidvis har ho lyse lokkar og liknar Alice i Eventyrland, tidvis liknar ho Baird sjølv. Barn er ikkje skåna for noko i dette universet. Dei stirar sjokkerte på brutaliteten eller ligg sjølv delvis avkledde med avrivne lemmer. Det er ikkje rart at både publikum og journalistar leitar etter samanhengen mellom det vanvitige Baird framstiller, og hennar eige liv.

«Me får tenkje som me vil, og sortere om me må.»

Lamslått

Grensene mellom stova, kjøkenet og redselsfulle scener frå verda flyt i hop når ein går vidare innover utstillinga. Side om side heng papirrullar med alt frå Svampebob med pillebrett strødde rundt seg, til kvinna i blå kjole som her sit lamslått med tomme augehòler ved sjøkanten medan redningsvestar og lik flyt forbi. Her druknar flyktningar i Middelhavet, her er krigen i Ukraina, og her virvlar kroppsdelar rundt i støvet ein stad i Gaza.

Kaoset som treffer oss, ligg i sjølve blandinga av det som skjer nært og langt ifrå oss, i ei bok, på ein TV-skjerm, i eventyr og draumar, eller i angstprega førestillingar. Baird ser ingen grunn til å gjere forskjell. Her er total mangel på filtrering, hierarki og avstand, og her er heller ingen moralsk peikefinger.

Andre verk sirklar nærmare rundt kunstnaren, i ei mengd sjølvportrett der Baird forvrenger og øydelegg sitt eige andlet. Ho ser ut til å utforske det motsette av fasaden andre jobbar hardt for, og nøyer seg ikkje med det å «vere seg sjølv», men jobbar vidare i motsett retning. Kva tid mistar ein seg sjølv om alt raknar?

Baird kunne lett presentert seg som ei omvend heltinne: ho som har mot til å vise seg svak. Dette blir heldigvis unngått med noko så enkelt som ein gul, eksklusiv Chloé-bluse, som i mange av sjølvportretta står som eit symbol på kunstnarens eigne forsøk på å vere presentabel.

Pareringar

Baird har uttalt at ho er lei av å gjere intervju, for alle spør om familien hennar. Ho stadfestar gjerne at alt me ser, er sant, og kanskje verre enn framstilt, før ho hevdar at ho lever eit vanleg, rutineprega liv. Dette minner meg om debatten rundt forfattaren Vigdis Hjorth, som igjen og igjen må gjenta at romanane ikkje er sjølvbiografiske. Baird insisterer på at den intense produksjonen ikkje er terapeutisk, men kjem av at ho vil «halde teiknedugleiken ved like», før ho slengjer på at kvelden blir avslutta med ein Sobril.

Når journalistar spør kvifor mora liknar ei heks, forklarer Baird at mora var lett tilgjengeleg som modell når ho ville teikne ei heks. Pareringane i pressa er eit orakel verdig.

«Chloe Blouse / Family and Friends», 2017–2019, detalj, akvarell.

Utan trygging

Det ufiltrerte i Bairds utstilling minner om psykologen og filosofen William James’ omgrep stream of consiousness, som han introduserte i Principles of Psychology (1890). Baird sjølv held korta tett til brystet. Me får tenkje som me vil, og sortere om me må. Utstillingstekstane underheld og ironiserer meir enn dei forklarer. Bortsett frå eldre måleri har dei fleste verka både streken og humoren til teikneseriar. Her er auge som «poppar» ut av skallen på same måte som på ein overraska teikneseriefigur, sjølv når temaet er flyktningar og død. Kombinasjonen av tragedie og humor kommuniserer med satirens sylkvasse, effektive og respektlause språk.

Graden av ukorrekt framferd er såpass dryg at eg blir imponert. Framfor alt er det noko djupt forløysande og sympatisk med det totale fasadefallet og den konsekvente uviljen mot å sortere i tryggjande kategoriar.

Nyhenda om korleis nettet snører seg rundt dei tildekte kvinnene i Afghanistan, som ikkje lenger får gå i parkar eller på bibliotek og ikkje får snakke saman offentleg, kjem tettare på. Det er godt at nokon gyv laus på ryddinga me alle jobbar med for ikkje å bli totalt overvelda av alt som skjer rundt oss. Ingen kan eller bør tenkje konstant på all verdas liding, og det gjer garantert ikkje Baird heller, men me kan jo bli litt for gode til å sortere? Det skal vel skurre litt?

Mona L.D. Mørk

Mona L.D. Mørk er kunsthistorikar, lektor og musikar.