CD

Johann Mattheson:

Joseph. Oratorio 1727

Ensemble Paulinum; Pulchra Musica Baroque Orchestra; dir.: Christian Bonath. Capriccio 2022

Georg von Bertouch, generalkrigskommissæren på Akershus festning i fyrste helvta av 1700-talet, var ikkje berre soldat, men òg ein gentilhomme med sans for det musiske – særleg musikken. Frå stadsmusikant Meyer i Bergen fekk han tilsendt ein forvitneleg rapport om noko som hadde gått føre seg i Fana julaftan 1695, der underjordiske hadde spelt opp til dans. Meyer, som opplevde dette i ungdomen, hadde notert ned desse underjordiske tonane etter minnet.

Sjølv om det visstnok hadde vore ein del brennevin involvert («for det var særs kaldt» i Fana den kvelden, skriv Meyer), tok von Bertouch saka på alvor og vidaresende Meyers rapport til Hamburg – til musikkdirektøren der, Mattheson, som var samtidas største tyske musikkteoretikar. Denne gav så i 1740 ut skriftet Das unterirdische Klippenconcert in Norwegen («Den underjordiske klippekonserten i Noreg»), som inneheldt notane Meyer hadde notert ned.

Mattheson skulle slik skriva seg inn i den norske musikkhistoria. Dette var nemleg fyrste gongen norsk folkemusikk kom på prent – nærare bestemt ein halling, truleg for hardingfele.

Ypparlege ensemble

I den tyske musikkhistoria er Johann Mattheson (1681–1764) fyrst og fremst kjend som skribent. Men han var òg ein produktiv komponist. Vokalgruppa Ensemble Paulinum og barokkorkesteret Pulchra Musica, som begge er framifrå, lanserer no ein verdspremie på CD: Oratoriet Joseph, som Mattheson urframførte i Hamburg i 1727.

Librettoen byggjer på den gamaltestamentlege soga om Josef, som var sanndrøymd og kunne tyda draumar. Sidan han blei favorisert av faren, selde dei elleve sjalu brørne hans han som slave. I Egypt hamna han i fengsel, men etter å ha tolka faraoens draumar og slik redda landet frå svoltkatastrofe, avanserte han til toppen av maktpyramiden. Brørne flykta seinare til Egypt, der dei blei forlikte med Josef.

Naska korsats

Matthesons tonesetjing er langt frå halling. Men danseaktige satsar førekjem. Til dømes er ouverturen ein lystig og omskifteleg dansesats som på underleg vis vekslar brått mellom ulike taktartar. Instrumenteringa av oratoriet er berre for strykeinstrument og solopartia berre for mannsstemmer (tenor og bass). Men det som slik vantar av klangleg variasjon, blir teke att i satsteknisk mangfald.

Gamaldags vokalpolyfoni får me i «Des Neides Auge» («Avundssjukas auge»), ein korsats Mattheson har «knabba» frå italienaren Antonio Lotti og sett ny tekst til. Mot slutten av verket får me fleire moderne ariar som i eleganse og virtuositet godt kunne vore frå ein opera. Bassarien «Ihr unbarmherzigen Tyrannen» («De vondhjarta tyrannar») er vel den beste.

Men satsen eg kjem til å huska best, er den utkropne kanonen for fire tenorar. Smidig kling det ikkje, men akademisk og mest mellomaldersk komplisert. Men for eit påfunn! Aldri har eg høyrt fire tenorar på denne måten.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.