CD

Jean-François Dandrieu:

Premier livre de pièces d’orgue

Pieter-Jan Belder, orgel.
Brilliant Classics 2023

Barokken var orgelets gullalder, både når det gjeld instrumenta og komposisjonane. At orgelet var den mest avanserte maskina menneskeslekta til då hadde skapt, verkar innlysande når ein veit om den intrikate mekanikken som måtte til for å operera store instrument. Det i Nikolaikyrkja i Hamburg frå 1680-talet, til dømes, hadde heile 67 register, fire manual (klaviatur), pedal og meir enn 4000 piper.

Prosessen med å omgjera luft til musikk var komplisert. Den såkalla vindforsyninga kom i stand ved at nokon pumpa lufta med svære belgar. Slike belgtrøarar hadde eit eige yrkesnamn, nemleg kalkantar. Vindladen fordelte så lufta til pipene, og trakturen var mekanismen som batt saman vindladen og spelepulten. Denne spelepulten, der organisten sat, var «operasjonssentralen» for det heile. Så hadde ein orgelhuset, altså veggene og fasaden som omslutta instrumentet. Den forseggjorde fasaden, som lik triumfbogen sameinte skulptur og arkitektur, var orgelets visuelle uttrykk.

Kor mange einskilddelar eit slikt orgel var sett saman av, tør eg knapt tenkja på.

Eiga verd

Det var i det protestantiske Nord-Europa orgelkulturen stod sterkast. Men også det katolske Frankrike hadde storfelte orgel, sjølv om det der spelte ei ganske anna rolle. I lutherske land var orgelet den lydlege berebjelken som stødde opp under salmesongen, og det fungerte også som konsertinstrument. I Frankrike, derimot, var det heilt bunde til liturgien, og då berre med stutte mellomspel. Fransk orgelmusikk er difor ei eiga verd, som for dei fleste – inkludert meg – verkar ganske ukjend.

Ansatsar

Nederlendaren Pieter-Jan Belder gjev oss på dobbeltalbumet sitt eit blikk inn i denne verda. Han er kjend som cembalist, fløytist og dirigent, men er altså også ein dugande organist. Musikken er frå samlinga Premier livre de pièces d’orgue av Jean-François Dandrieu (1682–1738), organist ved det kongelege kapellet i Paris. Den inneheld seks suitar og seks sett med mellomspel til magnificat-songen i gudstenesta (Marias lovsong frå Lukasevangeliet).

Store preludium og fugar à la Buxtehude og Bach manglar heilt. Slike hadde då heller ikkje passa inn i den katolske liturgien. I staden høyrer me ei mengd småsatsar, ja, nærast ansatsar, som ofte endar abrupt, utan noka verkeleg utvikling. (Innspelinga har til saman heile 63 spor.) Verdslege dansestykke, som menuettar og gavottar, er der underleg nok også mange av.

Belders spel – på eit orgel frå 1779 i Vézelise nordaust i Frankrike – er det ikkje noko å seia på. Han fraserer fleksibelt, med klår artikulasjon i melodiane, og dei snøgt skiftande stemningane mellom satsane får han godt til.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.