Mindreverdige troll
Werner Egks Peer Gynt var ein av Nazi-Tysklands største operasuksessar.
Den tyske komponisten Werner Egk (1901–1983).
Foto: Schott Verlag
Standardinnspelinga
Werner Egk:
Peer Gynt
Chor des Bayerischen Rundfunks; Münchner Rundfunkorchester; dir.: Heinz Wallberg. Orfeo 1982.
Sidan Festspillene i Bergen hadde Grieg og Ibsens Peer Gynt som opningsframsyning i år, kom eg til å tenkja på ei anna oppsetjing eg opplevde i Tyskland i 2014. Statsteateret i Brandenburg hadde då ein fullskala produksjon av Werner Egks opera med same namn.
Fram til då var dette den einaste gjennomkomponerte, heilaftans Peer Gynt-operaen i musikksoga. Men dette året kom det ein ny Peer Gynt-opera, komponert av estlendaren Jüri Reinvere, som hadde urpremiere ved Den Norske Opera & Ballett – til temmeleg blanda kritikkar.
Føraren begeistra
Blanda kritikkar fekk også Egks Peer Gynt-opera etter urpremieren ved statsoperaen i Berlin i 1938. Somme musikkmeldarar kritiserte han for plagiat, andre for å nytta «usømelege» musikkuttrykk, men all kritikken botna eigentleg i det same.
Egks opera er nemleg ein stilistisk potpurri der ulike sjangrar blir nytta for å teikna karakterane og miljøa i Ibsens dramatiske dikt. Og der det dreier seg om troll, forsynte komponisten seg frilyndt av tonespråket til Kurt Weill, særleg av den jazz- og kabaretprega Tolvskillingsoperaen frå 1928, med tekst av kommunisten Bertolt Brecht. Både Weill og Brecht var bannlyste i Hitler-Tyskland.
Men kritikken stilna brått etter at Adolf Hitler gratulerte komponisten personleg etter ei framsyning. Begeistra var også Joseph Goebbels: «Eg er stornøgd, det er Føraren òg. Ei oppdaging for oss båe», skreiv han i dagboka. Peer Gynt blei ein av dei største operasuksessane i det tredje riket.
Egk var også djupt involvert i den nazistiske kulturpolitikken som kulturbyråkrat, og etter krigen angra han seg aldri offentleg. Likevel blir operaen hans framleis spelt ved tyske og austerrikske operahus, sist ved Theater an der Wien i 2017. Dette kan synast underleg, men så er då hans Peer Gynt heller ingen eksplisitt «nazi-opera».
Eg har berre funne éi fullstendig innspeling, gjord under oppsyn av komponisten i 1981 med koret og orkesteret til den bayerske kringkastinga. LP eller CD er nok vanskeleg å få tak i, men ho finst på strøymetenester som Spotify.
Unorsk
Egk hadde det sams med Wagner at han skreiv både musikken, operalibrettoen og scenetilvisingane sjølv, og han dirigerte framføringa. Handlinga kutta han ned til det mest essensielle; det er Peers dobbeltliv mellom trollverdas opportunisme og Solveigs ideal som er i fokus. Nord-Afrika er bytt ut med Mellom-Amerika, og alt norsk er reinska bort.
Trolla skulle ikkje vera «nordiske eventyrmonster, men ei samling av pedantiske strevarar, udanna sadistar og gangsterar, ei skrekkeleg kroppsleggjering av det menneskeleg mindreverdige», instruerte han. Vil du høyra korleis slike troll kling, så lytt til «I Dovregubbens hall»-scenen (CD 1, spor 3). Her høyrer me parodien på Kurt Weills musikk – den dei nazistiske musikkmeldarane altså ikkje oppfatta ironien ved.
Sjur Haga Bringeland
Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Standardinnspelinga
Werner Egk:
Peer Gynt
Chor des Bayerischen Rundfunks; Münchner Rundfunkorchester; dir.: Heinz Wallberg. Orfeo 1982.
Sidan Festspillene i Bergen hadde Grieg og Ibsens Peer Gynt som opningsframsyning i år, kom eg til å tenkja på ei anna oppsetjing eg opplevde i Tyskland i 2014. Statsteateret i Brandenburg hadde då ein fullskala produksjon av Werner Egks opera med same namn.
Fram til då var dette den einaste gjennomkomponerte, heilaftans Peer Gynt-operaen i musikksoga. Men dette året kom det ein ny Peer Gynt-opera, komponert av estlendaren Jüri Reinvere, som hadde urpremiere ved Den Norske Opera & Ballett – til temmeleg blanda kritikkar.
Føraren begeistra
Blanda kritikkar fekk også Egks Peer Gynt-opera etter urpremieren ved statsoperaen i Berlin i 1938. Somme musikkmeldarar kritiserte han for plagiat, andre for å nytta «usømelege» musikkuttrykk, men all kritikken botna eigentleg i det same.
Egks opera er nemleg ein stilistisk potpurri der ulike sjangrar blir nytta for å teikna karakterane og miljøa i Ibsens dramatiske dikt. Og der det dreier seg om troll, forsynte komponisten seg frilyndt av tonespråket til Kurt Weill, særleg av den jazz- og kabaretprega Tolvskillingsoperaen frå 1928, med tekst av kommunisten Bertolt Brecht. Både Weill og Brecht var bannlyste i Hitler-Tyskland.
Men kritikken stilna brått etter at Adolf Hitler gratulerte komponisten personleg etter ei framsyning. Begeistra var også Joseph Goebbels: «Eg er stornøgd, det er Føraren òg. Ei oppdaging for oss båe», skreiv han i dagboka. Peer Gynt blei ein av dei største operasuksessane i det tredje riket.
Egk var også djupt involvert i den nazistiske kulturpolitikken som kulturbyråkrat, og etter krigen angra han seg aldri offentleg. Likevel blir operaen hans framleis spelt ved tyske og austerrikske operahus, sist ved Theater an der Wien i 2017. Dette kan synast underleg, men så er då hans Peer Gynt heller ingen eksplisitt «nazi-opera».
Eg har berre funne éi fullstendig innspeling, gjord under oppsyn av komponisten i 1981 med koret og orkesteret til den bayerske kringkastinga. LP eller CD er nok vanskeleg å få tak i, men ho finst på strøymetenester som Spotify.
Unorsk
Egk hadde det sams med Wagner at han skreiv både musikken, operalibrettoen og scenetilvisingane sjølv, og han dirigerte framføringa. Handlinga kutta han ned til det mest essensielle; det er Peers dobbeltliv mellom trollverdas opportunisme og Solveigs ideal som er i fokus. Nord-Afrika er bytt ut med Mellom-Amerika, og alt norsk er reinska bort.
Trolla skulle ikkje vera «nordiske eventyrmonster, men ei samling av pedantiske strevarar, udanna sadistar og gangsterar, ei skrekkeleg kroppsleggjering av det menneskeleg mindreverdige», instruerte han. Vil du høyra korleis slike troll kling, så lytt til «I Dovregubbens hall»-scenen (CD 1, spor 3). Her høyrer me parodien på Kurt Weills musikk – den dei nazistiske musikkmeldarane altså ikkje oppfatta ironien ved.
Sjur Haga Bringeland
Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Fleire artiklar
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.
«Moren» utanfor Munchmuseet.
Foto: Heiko Junge / NTB
«Kva slags motiv hadde Emin for å støype ein salbar skulptur i bronse i tre utgåver under konkurransen?»
Hans Rotmo var ein flåkjefta rabulist og provokatør, skriv Audun Skjervøy.
Hans Rotmo (1948–2024)
«Det er eit før og eit etter Vømmøl Spellmannslag.»