CD

Wolfgang Amadeus Mozart:

Mozart and the Organ

Anders Eidsten Dahl, orgel; Arvid Engegård og Atle Sponberg, fiolin, Embrik Snerte, fagott. LAWO 2023.

Sjølv om Wolfgang Amadeus Mozart (i eit brev til faren Leopold) skreiv at «orgelet i mine augo og øyro er kongen blant instrumenta», komponerte han påfallande lite orgelmusikk. Dette kan synast merkeleg, all den tid han lenge var tilsett som konsertmeister og seinare hofforganist hjå fyrstebiskopen Colloredo i heimbyen Salzburg. Men ein skal jo hugsa at orgelmusikken spelte (og framleis speler) ei langt mindre rolle i den katolske kyrkja enn i den protestantiske.

Stutte sonatar

Repertoaret som Anders Eidsten Dahl gjev oss på si nye plate, delvis saman med fagottisten Embrik Snerte og fiolinistane Arvid Engegård og Atle Sponberg, er relativt ukjent. Det dreier seg om fjorten «kyrkjesonatar» med orgel og strykarar, og tre stykke for orgel åleine. Desse kyrkjesonatane må ikkje forvekslast med den barokke sonateforma i fire satsar, den som på italiensk blir kalla sonata da chiesa og gjerne blir assosiert med barokkomponisten Arcangelo Corelli. Mozarts kyrkjesonatar er nemleg stutte stykke i éin sats, frå to til fire minutt lange, mynta på framføring mellom tekstlesingane i messa.

Stykka for orgel åleine er enda meir kuriøse, for dei er komponerte for såkalla klokkeorgel (også kalla fløyteur), altså automatiske orgel innebygde i ur som spelar musikk i staden for å slå kvar time. Også Haydn og Beethoven skreiv for dette ynda statusobjektet i 1700-talets overklassesalongar.

Händelsk lette

Dei underleg kompakt komponerte kyrkjesonatane blir framførte med ledig eleganse og snert i fiolinane, med godt framtak i bassen – særleg i dei to stykka i D-dur (spor 3 og 4). Her spelar orgelet ei rein akkompagnatørrolle, i motsetnad til i F-dur-sonaten (spor 10), til dømes, der organisten også kjem med små melodiske «svar» til fiolinane. Mest sjølvstendig opptrer orgelet i den siste sonaten i C-dur (spor 14), som nærast er ein orgelkonsert i miniatyr. Eidsten Dahl spelar her lengre episodar i dialog med fiolinane, med perlande artikulasjon i høgrehanda, og har jamvel ein liten solokadens av typen me kjenner frå Mozarts klaverkonsertar. Litt større rytmisk fleksibilitet kunne framføringa hatt, men samstundes høver den rytmiske stringensen i grunnen godt til desse noko uambisiøse komposisjonane.

Når det gjeld solostykka, har eg spesielt sansen for Adagio og allegro i f-moll, som Mozart komponerte for eit klokkeorgel i mausoleet til ein avliden feltmarskalk i 1790. Den snøgge midtsatsen «Allegro» (spor 16) har herleg händelsk lette av typen me kjenner frå Händels orgelkonsertar. Eidsten Dahl spelar her på sitt beste, særleg mot midten av satsen, der dei musikalske temaa blir utvikla, fortetta og drivne fram med snøgge basstiradar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.