Musikkbok

Beate Bartel, Gudrun Gut og Bettina Köstel (red.):

M_Dokumente: Mania D., Malaria!, Matador

Ventil

«Djupast sett var vi jazzkattar», seier Bettina Köstel om den frie, improviserte musikken ho laga saman med Beate Bartel og Gudrun Gut i bandet Mania D. (1979–1980), i ein samtale mellom dei tre i ei bok som kom i haust, M_Dokumente. «Det var som friteikning, men med lyd», legg Bartel til.

Alle var dei djupt kunstinteresserte. Dei nemner impulsar frå russisk konstruktivisme og dadaisme og ein glød for det abstrakte og det absurde. Frå pønken tok dei med seg den uredde eksperimentlysta og gav seg i kast med instrument dei knapt meistra, sjølv om dei var skolerte på andre.

Dei ulike prosjekta og konstellasjonane som følgde – og då særleg i banda Malaria! (1981–1984) og Matador (1982–1991) – vert skildra i M_Dokumente, som omfattar nyskrivne tekstar, intervju og ei rik samling arkivfotografi, i tillegg til anna viktig visuelt materiale av ulik art, frå det vitale kulturlivet i Berlin i det siste tiåret før murens fall. Bartel, Gut og Köstel, som stifta bandet Mania D. sommaren 1979 i vestre del av ein by delt av ein mur, står som redaktørar for boka.

Pønk og postpønk

Framføre meg har eg ein spelar og ein haug med gamle kassettar, skriv Gut i ein kort tekst: «Flashback to the 80’s!» Det kan kjennest rart å mimre over pønken og postpønken, som med slik kraft braut med det beståande, og også med det nostalgiske. Men alle kulturelle rørsler har sin eigen historikk, og det å vende tilbake til noko kan også innebere å sjå det på nytt. «It was thrilling and beautiful to slide back into the past», skriv Gut: «To rearrange and make sense of it.»

Av dei mange kapitla i rockehistoria som utspelar seg i Berlin, er nokre fortalde fleire gonger enn andre. Byen har ein sentral plass i karrieren til artistar som David Bowie, Iggy Pop og Nick Cave. Sjølv om ingen av dei vart buande der veldig lenge, så var dei der i ei tid då kulturlivet i særleg grad blømde, på 1970- og 1980-talet, ein epoke delvis dokumentert i Mark Reeders film B-Movie: Lust & Sound in West Berlin, 1979–89 (2015), der Malaria! også dukkar opp.

I ein tekst i M_Dokumente skriv Reeder om Mania D.: «The main attraction for me was the way they threw all the clichés of male dominated rock music completely out of the window.» Dei hadde eit rikt tilfang i så måte. Meir enn noko anna, seier Bartel, opplevde dei tre seg som «moderne kvinner»: «We were loud and macho and we did what we wanted to.»

Motkulturell æra

Ei speleliste gjer det mogleg for lesaren å finne vegen til den energiske, frie musikken som kom ut av dette, medan dei leseverdige samtalane i boka teiknar eit levande bilete av Berlin i det ein må kunne kalle ein mytologisert, motkulturell æra som på ulike vis har forgreiningar heilt inn i vår eiga samtid. Til sist sit ein att med eit bilete av Bartel, Köster, Gut og andre involverte som visjonære, ikkje minst i måten dei røska tak i konvensjonelle kvinneframstillingar i populærkulturen på.

Det tyske forlaget Ventil sirklar inn pønkens breie verknadshistorie i fleire titlar på fjorårets haustliste, som også romma omsetjingar til tysk av franske Benjamin Bertons Dreamworld (om Dan Treacy og bandet Television Personalities), Greil Marcus-klassikaren Lipstick Traces (opphavleg 1989) og ikkje minst Vivien Goldmans Revenge of the She-Punks: A Feminist Music History from Poly Styrene to Pussy Riot (2019).

Samla sett viser desse bøkene godt at pønkens frigjerande brot med konformiteten har både etiske, estetiske og ideologiske dimensjonar, og at måten det kjem til uttrykk på, ikkje berre har historiske røter, men også rom for nye klangbotnar.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkskribent i Dag og Tid.