Kyrkjekonsert

Sergej Rakhmaninov:

Vespermesse for kor, op. 37

Bergen Domkor; dir.: Kjetil Almenning
Bergen domkyrkje, onsdag 21. september

Same dagen som Vladimir Putin varsla delvis mobilisering og truga Vesten med atomvåpen, opna Bergen kirkeautunnale med malmfull russisk korsong. Slikt får ein sjølvsagt til å tenkja, når ein veit kor tett diktatoren har knytt leiarskapen i kyrkja til seg – og har sett bilete av prestar i full pontifikalia som skvetter vigslevatn over stablar med kalasjnikovar.

Å skilja musikk og politikk kan vera vanskeleg, særleg når dei uhyggelege fylgjene av den sistnemnde kjem så nært på oss gjennom media. Å høyra eit av dei sterkaste verka frå den russisk­ortodokse kyrkjemusikken sette meg i ei melankolsk sinnsstemning denne kvelden.

Men russaren Rakhmaninov har ikkje noko med Putin å gjera, like lite som Bach, Beethoven og Brahms hadde med Hitler å gjera. Den gongen krigen ramma oss, skjøna me det. Då musikklivet blei stadig meir nazifisert i 1943, gjekk det under jorda. Illegale «motstandskonsertar» blei arrangerte, men der var ikkje tysk musikk bannlyst frå repertoaret. Tvert imot: I ei barbarisk tid blei særleg Bachs musikk eit symbol for det me ikkje ville missa.

Sentralt verk

Sergej Rakhmaninov blir rekna mellom dei siste store romantikarane. Klavervirtuosen er mest kjend for krevjande solostykke og solokonsertar. Kormusikk komponerte han lite av, og han distanserte seg frå kyrkja. Likevel skapte han med sitt opus 47, Vespermesse for kor, den russiske kyrkjemusikktradisjonens mest sentrale korverk – like før revolusjonen sette ein stoppar for denne musikkforma.

Messa blei til på under to veker krigsvinteren 1915. Denne tida var vanskeleg for komponisten. Han blei innkalla til militærteneste, men slapp unna på grunn av svak helse. Så døydde faren, og då den politiske situasjonen blei stadig meir prekær, ynskte han å emigrera. Etter Oktoberrevolusjonen i 1917 blei han invitert til å halda konsert i Sverige. Han nytta høvet og drog med heile familien – for aldri å venda attende til Russland.

Arkaisk

Messa er sjølvsagt a cappella, altså reint vokal, for i den russisk-ortodokse gudstenesta var (og er) bruken av instrument forbode. Det arkaisk-kraftfulle og nokså framandvorne ved uttrykket merka me alt i opningstaktane, då Bergen Domkor under leiing av domkantor Kjetil Almenning med full kraft framførte opningsorda «Kom, lat oss tilbe Gud, vår Konge».

For sjølv om dette er komponert kunstmusikk med harmoniske vendingar kjende frå felleseuropeisk seinromantikk, krinsar dei fleste av satsane kring gamalortodokse hymnar med opphav i Kyiv og Konstantinopel. For nokre av satsane ligg nykomponerte melodiar til grunn. Men også her legg komponisten seg nært opp til den gamle salmesongen.

Presis artikulasjon

Klangen til Bergen Domkor var slankare og klårare enn eg kjenner det frå innspelingar med andre ensemble, særleg dei med russiske kor (der sopranane plar synga med veldig vibrato i dei dynamisk sterke partia, noko som gjer stemmebalansen topptung). Domkoret gjorde størst inntrykk i dei dramatiske satsane, der det lukkast å realisera Rakhmaninovs detaljerte dynamiske merknadar i partituret. Men mest avgjerande for resultatet var den presise tekstuttalen til songarane. Det kan ikkje vera lett å synga på russisk, så her har russiskkyndige openbert lukkast med innstuderinga.

Stykket krev mykje av bassane, som skal uvanleg langt ned i song­registeret. Mest namngjeten er den djupe avslutninga av femte sats («Simeons lovsong»), der mennene i domkoret klarte jamvel dei lågaste tonane. Høgdepunktet denne kvelden var likevel den sentrale niande satsen, som er ei musikalsk skifterik skildring av Kristi oppstode. Dirigenten klarte verkeleg å byggja opp spenninga frå partiet der dei djupe og dulde mannsrøystene stemmer i på «Ære vera Faderen og Sonen og Den Heilage Ande» med drivande rytmikk, og fram til alle bryt ut i samstemte hallelujarop.

Herleg uklår

Satsen er typisk for det framandvorne ved verket. Det er nemleg alltid teksten som styrer musikken. Tonane er orda sine slavar, noko som skapar asymmetriske fraselengder og uventa rytmiske betoningar midt i takten. Dette er ein ganske annan estetikk enn den me er vande med i vestleg kyrkjemusikk. Bergen Domkor fekk til den rette schwungen – ein særeigen slavisk schwung der grensa mellom melankoli og eufori er herleg uklår.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.