JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

MusikkMeldingar

Cembalopioneren

Wanda Landowska var ei føregangs­kvinne innan fortidig framføringspraksis.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Den polske cembalisten Wanda Landowska (1879–1959).

Den polske cembalisten Wanda Landowska (1879–1959).

Foto: Library of Congress

Den polske cembalisten Wanda Landowska (1879–1959).

Den polske cembalisten Wanda Landowska (1879–1959).

Foto: Library of Congress

2849
20231020
2849
20231020

10 CD-ar

Ymse komponistar:

Wanda Landowska plays Bach, Mozart, Händel, Scarlatti, Rameau

Wanda Landowska, cembalo, mfl. Profil 2022

Cembaloen har same form som vår tids flygel. Hovudskilnaden er at strengene ikkje blir slåtte på med hamrar, men klimpra på med små lêrtaggar eller fjører. Dette var det dominerande klaverinstrumentet i tre hundre år, fram til slutten av 1700-talet, då det måtte vika for hammarklaveret.

Fyrst på 1900-talet, då musikklivet byrja å interessera seg for å høyra den gamle musikken framført med fortidas middel, blei cembaloen atter relevant. Ein pioner her var Wanda Landowska, eit polsk vedunderbarn som flytta til Paris og i 1903 gav ein historisk debutkonsert som cembalist.

Merkeleg instrument

Landowska var ei superstjerne i samtida. Konsertturneane førte henne også til Noreg. Harald Sæverud, som i 1928 var musikkritikar i Aftenposten, skreiv om «denne fremragende kunstnerinne, som under konserten vakte opsikt med sitt merkelige instrument».

Instrumentet den unge bergensaren høyrde, var ein «Grand modèle de concert»-cembalo, den fyrste «moderne» cembaloen som Landowska hadde utvikla i samarbeid med klaverfabrikken Pleyel i Paris. På dette spelte ho fyrst og fremst 1700-talsmusikk, men også nye cembalokonsertar som spanjolen Manuel de Falla og franske Francis Poulenc komponerte til henne i 1920-åra.

Ein slik Pleyel-cembalo er det me får høyra på den nye plateboksen med ti CD-ar, som inneheld ei mengd historisk interessante Landowska-innspelingar. Det meste er rein solomusikk, mellom anna heile J.S. Bachs ‘Wohltemperiertes Klavier’ del I og II, men plate åtte og ti har også orkesterverk med cembalo. Opptaka frå mellom 1933 og 1954 er gjorde i Frankrike og USA. Som jøde med polsk pass måtte ho nemleg flykta frå Paris i 1941 og budde resten av livet i Lakeville i Connecticut i USA.

Imponerande Haydn

Lydkvaliteten er varierande, men jamt over betre enn eg hadde venta. Måten ein framfører 1700-talsmusikken på, har endra seg mykje (til det betre) sidan Landowskas tid. Det er difor fyrst og fremst av framføringshistorisk interesse eg tok fatt på lyttinga. Somme av tolkingane er likevel overraskande friske og uromantiske, heilt ulikt den seinromantiske tradisjonen ho sprang ut or.

Særleg imponert er eg over J. Haydns cembalokonsert i D-dur på CD 8, som Landowska spelte inn med Paris-konservatoriets orkester i 1937. Tempoet og det artikulatoriske drivet mellom solist og orkester er her ikkje ulikt det eg forventar meg av gode musikarar i dag. Også Bachs cembalokonsert i d-moll er god – litt tung i sessen, rettnok, men musisert med det som for samtida må ha vore revolusjonerande klangar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

10 CD-ar

Ymse komponistar:

Wanda Landowska plays Bach, Mozart, Händel, Scarlatti, Rameau

Wanda Landowska, cembalo, mfl. Profil 2022

Cembaloen har same form som vår tids flygel. Hovudskilnaden er at strengene ikkje blir slåtte på med hamrar, men klimpra på med små lêrtaggar eller fjører. Dette var det dominerande klaverinstrumentet i tre hundre år, fram til slutten av 1700-talet, då det måtte vika for hammarklaveret.

Fyrst på 1900-talet, då musikklivet byrja å interessera seg for å høyra den gamle musikken framført med fortidas middel, blei cembaloen atter relevant. Ein pioner her var Wanda Landowska, eit polsk vedunderbarn som flytta til Paris og i 1903 gav ein historisk debutkonsert som cembalist.

Merkeleg instrument

Landowska var ei superstjerne i samtida. Konsertturneane førte henne også til Noreg. Harald Sæverud, som i 1928 var musikkritikar i Aftenposten, skreiv om «denne fremragende kunstnerinne, som under konserten vakte opsikt med sitt merkelige instrument».

Instrumentet den unge bergensaren høyrde, var ein «Grand modèle de concert»-cembalo, den fyrste «moderne» cembaloen som Landowska hadde utvikla i samarbeid med klaverfabrikken Pleyel i Paris. På dette spelte ho fyrst og fremst 1700-talsmusikk, men også nye cembalokonsertar som spanjolen Manuel de Falla og franske Francis Poulenc komponerte til henne i 1920-åra.

Ein slik Pleyel-cembalo er det me får høyra på den nye plateboksen med ti CD-ar, som inneheld ei mengd historisk interessante Landowska-innspelingar. Det meste er rein solomusikk, mellom anna heile J.S. Bachs ‘Wohltemperiertes Klavier’ del I og II, men plate åtte og ti har også orkesterverk med cembalo. Opptaka frå mellom 1933 og 1954 er gjorde i Frankrike og USA. Som jøde med polsk pass måtte ho nemleg flykta frå Paris i 1941 og budde resten av livet i Lakeville i Connecticut i USA.

Imponerande Haydn

Lydkvaliteten er varierande, men jamt over betre enn eg hadde venta. Måten ein framfører 1700-talsmusikken på, har endra seg mykje (til det betre) sidan Landowskas tid. Det er difor fyrst og fremst av framføringshistorisk interesse eg tok fatt på lyttinga. Somme av tolkingane er likevel overraskande friske og uromantiske, heilt ulikt den seinromantiske tradisjonen ho sprang ut or.

Særleg imponert er eg over J. Haydns cembalokonsert i D-dur på CD 8, som Landowska spelte inn med Paris-konservatoriets orkester i 1937. Tempoet og det artikulatoriske drivet mellom solist og orkester er her ikkje ulikt det eg forventar meg av gode musikarar i dag. Også Bachs cembalokonsert i d-moll er god – litt tung i sessen, rettnok, men musisert med det som for samtida må ha vore revolusjonerande klangar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis