Fri musikk

Stian Carstensen:

Musical Sanatorium

Grappa

Dei er fantastiske, desse anatomiske plansjane med namn på latin, i alle fall for oss som ikkje treng å lære oss alt saman utanboks, men snarare kan studere dei med avslappa eller nervøs fascinasjon, og utbryte noko slikt som: «For eit organ hjernen eigentleg er!»

Og det er jo sant, for berre tenk på kva vi får til med cerebrum, som skvulpar rundt i skallen og ikkje veg stort meir enn vel eit kilo. Eg skal vedgå at eg ikkje visste det før, men no, etter at eg har lytta ein heil del til Musical Sanatorium, Stian Carstensen nye album, har eg lært at det i hjernestammen, sambandet mellom hjernen og ryggmergen, finst ein forlengd merg, eller medulla oblongata, som det heiter på klingande latin, og den klarer vi oss ikkje særleg godt utan.

Det fann eg ut etter å ha lytta til «Medulla Galliard», som eg berre vender tilbake til, igjen og igjen, med vedvarande gapekjeft og store auge, for musikk som dette har eg aldri høyrt før, berre dette sporet åleine er ei heil lita verd, som utforskar ein medrivande melodi på harpe, og deretter på steel gitar, og slik berre held det fram, inn i herleg ukjent musikalsk farvatn, med destinasjonar på tvers av hundreår og landegrenser, tid og rom.

Inn i hjernen

Kvar komposisjon på Musical Sanatorium er ein fiks liten veg inn i hjernen og samstundes inn i det eksotiske spekteret av obskure musikksjangrar som finst der ute, for «Medulla Galliard» peikar også til galliarden, som eg no veit er ein fransk folkedans, som eg kan love her og no at eg aldri skal prøve meg på. 

Slik vert multiinstrumentalisten Carstensens plate ei sofistikert feiring av utforskartrongen på mange nivå, musikalsk, menneskeleg, emosjonelt og intellektuelt, men sjølvsagt med nokre haldepunkt. Mykje av det vi høyrer, er variasjonar over eit tema, slik at vi får dette ulikt aksentuert og uttrykt avhengig av ulike formgrep. Fleire av stoppestadene på den ville ferda vil dessutan vere til å kjenne att for dei som har lytta til Carstensen i nokre år, som til dømes dei bulgarske elementa på sporet før «Medulla Galliard», nemleg «Synaptic Saltarello». (Og frå her av må eg oppmode lesaren til sjølv å finne vegen til plansjane og skogen av sjangrar, ei enkel øving på internettet, og ei av gledene ved å oppdage Musical Sanatorium.)

Prisnominert

Det bulgarske peikar tilbake til den sjangeroverskridande musikken Carstensen laga med gjengen i Farmers Market, der ei studiereise til Bulgaria resulterte i ein frijazz som saknar sidestykke. Konsertane med bandet litt utpå 1990-talet slo meg fullstendig ut som lyttar og høyrer til mellom dei mest ugløymelege musikkstundene eg har opplevt i mi levetid. Midt i det heile sat Carstensen og gliste med trekkspelet sitt. Den kreative fridomen og totale mangelen på sperrer kjenneteiknar også musikaren tre tiår seinare, og ambisjonsnivået har aldri vore høgare. 

Kvifor hjernen, spør du kanskje. I sommar fortalde Carstensen Aftenposten om ein hjernebetennelse som kom og gjekk i fleire år, og som ramma sentralnervesystemet og gav han lammingar, av og til på verst tenkjeleg tidspunkt for ein musikar av denne typen, der delar av konsertpublikum på første rad tidt og ofte studerer fingrane over trekkspelet.

Dei siste åra har vore ei mørk tid, med sjukdom, skilsmisse og meir til, men i bølgjedalane har Carstensen også late seg fascinere av det gåtefulle organet i skallen ­– dermed Musical Sanatorium. Mannen er med rette nominert til Nordisk råds musikkpris i år, som vert delt ut om ei vekes tid, og eg kan ikkje tenkje meg ein meir verdig vinnar.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkskribent i Dag og Tid.