Biografi

Hilde Hagerup:

Som hennes dager var. Et portrett av Anne Karin Elstad

Aschehoug

I denne første biografien om Anne Karin Elstad (1938–2012) skriv Hilde Hagerup at det nok hende forfattaren blei spurt av kollegaer eller forlagsfolk om ho skreiv på ein ny bestseljar. Då svara ho stramt at ho skreiv på ein ny roman. Eit skrivande samleband av bestseljarar ville ho ikkje vere.

Nettopp dette er eit viktig poeng i Hagerups biografi. For ein lettvint underhaldningsforfattar måtte ho vel vere, når bøkene hennar selde så godt, heilt frå den formidable debuten med Folket på Innhaug i 1976? Elstad blei ein av Noregs mest lesne forfattarar frå midten av 1970-åra og framover, med eit samla opplag på 2 millionar.

Grundig forarbeid

Men ho kom ikkje lett til suksessen. Hagerup gjer mykje ut av å vise kor grundig research Elstad gjorde for dei historiske romanane sine. Alt måtte vere pinleg korrekt, og ho brukte mykje tid og krefter på å lese seg opp på kulturelle, sosiale og andre relevante tilhøve på 1800-talet, så som klesskikkar, innreiing, matstell og gardsdrift. Med utgangspunkt i det ho slik fekk visst, blant anna gjennom oppteikningar om si eiga ætt, såg ho føre seg korleis ei fiktiv fortid kunne vere.

Ho kjende dessutan til mykje av fortidas skikk og bruk frå sitt eige liv på heimegarden på Nordmøre. I 1940- og 50-åra sleit kvinnene tungt på gardane, som ofte var utan innlagt vatn. Det var klesvask i bekken, tungvinn fjøsdrift og framleis mange fødslar. (Elstad hadde fem søsken.) Som 12-åring måtte ho overta husmorrolla då mora døydde. Dette sette djupe spor både i henne sjølv og i mykje av det ho seinare skulle skrive, der ho hylla dei sterke, men ofte usynlege kvinnene i slektsledda før henne.

Elstads samtidsromanar byggjer òg mykje på eigne røynsler. Hjerneslaget som er skildra i Maria, Maria (1988), og mykje av kjærleiksproblematikken i bøkene hennar, mellom anna skilsmisse, var noko ho opplevde. Men Hagerup legg vekt på at Elstad òg viste både psykologisk innsikt og evne til å smi gode historier.

Ei generasjonshistorie

Portrettet av Anne Karin Elstad er òg ei generasjonshistorie. Som svært mange unge kvinner i 1970-åra engasjerte ho seg i den veksande kvinnerørsla, sjølv om ho høyrde til blant dei meir moderate og til dømes ikkje abonnerte på kvinnebladet Sirene. Bidraget hennar var først og fremst å vise kva kvinner kunne makte, og å skrive ope om kvinners kvardagsliv før og no, inklusiv kjærleikslivet deira.

Mottakinga av bøkene – noko Hagerup legg stor vekt på – viser til eit velkjent skisma i synet på sokalla «kvinnelitteratur» i 1970-åra og frametter: Mange takksame og rørande brev frå kvinner vitnar om at dei var begeistra, dei kjende seg att i bøkene til Elstad, medan særleg mannlege meldarar kunne vere både fordomsfulle og nedlatande. Kvinnelege forfattarar hadde framleis ikkje nokon høg status hos den mannlege kultureliten, og dette fekk mellom anna også negative konsekvensar for Elstads tilgjenge til bokklubbane, som vart etablerte på denne tida. Etter kvart var ho likevel akseptert av Bokklubben Nye Bøker (og det skulle dei ikkje angre på), men ho blei til dømes aldri nominert til Brageprisen.

Ikkje kritisk

Lesarar av Som hennes dager var skal ikkje vente seg eit kritisk portrett av Elstad. Det kan falle eit og anna ord om at ho tok mykje plass, at ho i blant kunne verke litt sjølvoppteken, men mest fordi ho var ei gladjente som likte å ta seg ein fest, danse, drikke vin og røyke. Stort sett er dette eit heltinneportrett av ei som klarte seg godt mot alle odds, godt hjelpt av ein utradisjonell bondefamilie med litterære og kulturelle interesser, og av intelligens og sterk vilje.

Hilde Hagerup meiner at Anne Karin Elstad stadig har noko viktig å seie oss, «om frihet og anstendighet. Hun snakker til leserne sine med fortrolighet, empati og varme. Jeg tror det er en av grunnene til at hun var så elsket.»

Som hennes dager var er ei bok til å bli klok av. Han gir eit interessant innblikk i både Anne Karin Elstads liv, forfattarskapen hennar og tida hennar. Det spørs om ein ikkje skulle følgje oppmodinga om å lese bøkene hennar igjen.

Jorunn Hareide

Jorunn Hareide er professor emeritus og fast bokmeldar i Dag og Tid.