Politikk

Knut Arild Hareide:

Det som betyr noe. Et KrF for vår tid

Aschehoug

Då eg gjekk på skulen, fekk vi nokre gonger vitjing av misjonærar som fortalde frå arbeidet sitt i andre verdsdelar. Dei hadde alle ein særleg stil. Dei ramsa opp namna på ei rekkje menneske, utsende misjonærpar, innfødde døypte og andre personar som ingen av oss kjende, og som det vart knytt heller lite informasjon til, utover ei og anna kort historie.

Først lenge etterpå skjøna eg kva vitsen var. Misjonærane som snakka til skuleborna, bar fram vitnemål om dei som hadde verka for Guds sak. Guds kjærleik kjem til syne på jorda gjennom dei som står fram i hans namn. Vi andre skal lære av dei, og vi skal vitne om dei. Og vi skal følgje i deira fotspor.

Vitnemål i fleng

Knut Arild Hareides bok er fullstappa med vitnemål om folk som har bore Guds godhug med seg, både utanfor og innanfor Kristeleg Folkeparti. Faktisk flest utanfor. I så måte er dette er ei uvanleg bok av ein partileiar. Vi ser knapt skuggen av ein partiorganisasjon. Sitjande nestleiarar vert ikkje nemnde med eit ord, heller ikkje partisekretæren. Friviljuge valkampmedarbeidarar vert ikkje takka. Målet for forfattaren er tydelegvis ikkje å gje eit bilete av Kristeleg Folkeparti, men å gje eit bilete av seg sjølv, som ein som søkjer å gjere det gode.

Det lukkast han godt med. Han står fram som reflektert og vel orientert i verda, og samstundes fast grunna på verdiane i kristendomen. Han skriv om kristenplikta til å ta vare på einskildmenneske, på dei fattige og sjuke, og på verda som Gud har gjeve oss, på ein velartikulert og overtydande måte. Det skal ein forherda gudsfornektar til for ikkje å ta dette inn over seg. Og han er ikkje dårleg lesen opp på nyare forsking på mange felt. Det er ein gløgg og velmeinande mann som stig fram frå sidene i boka.

Men samstundes gjev boka eit bilete av ein mann som står åleine. Dette er boka om Knut Arild som strevar åleine. Han kjempar i einsemd for å velje det rette, og han trekker fram dei folka som kan tene som rettleiarar og førebilete, gjerne frå den andre sida av grava. Jon Lilletun vert gjeven mykje omtale. Kjell Magne Bondevik påfallande lite.

Dette er boka som Martin Luther kunne ha skrive på veg til riksdagen i Worms. «Her står eg og kan ikkje anna. Gud hjelpe meg. Amen.» Ikkje ein organisasjonsmann eller vald leiar, men ein audmjuk mann som står åleine framfor Gud og menneske, driven av sitt eige samvit og si eiga overtyding.

Veljarflukt

Kvar er dei andre i partiet blitt av? Som Hareide sjølv vedgår i boka, har størsteparten av veljarane forlate KrF. To tredelar, faktisk. Ved rekordvalet i 1997 var det over 353.000 som gav partiet sine røyster. I 2017 var det knapt 123.000.

Kvifor har dei forsvunne til andre parti? Hareide kan ikkje ha unngått å gruble over dette spørsmålet i si tid som partileiar, men om han har funne svar, er det ikkje noko han tek med i boka. Rettare sagt: Når det i si tid kom så mange veljarar i «stor-tida» til Kjell Magne og Valgerd, skriv Hareide, var det av di partiet «lyktes godt med å vise at KrF var et parti som forstod tiden og hadde løsninger på folks hverdagsproblemer».

Ut frå hans eigen analyse vert det rimeleg å tru at når KrF har mista så mange veljarar, kan det kome av at partiet no ikkje «forstår tida» og ikkje kjem fram med slike løysingar. Venteleg er det ikkje det Hareide sjølv har ynskt å få fram som forklåring på lågt røystetal, men faktisk er det dette biletet vi sitt att med når boka er lesen ut.

Paradoksalt er det når han kjem til spørsmål vi skulle tru at han var best kvalifisert til å svare på, at det vert mest uklårt i denne boka. Hareide er utdanna økonom frå Handelshøgskulen, og han har vore profesjonell politikar i det meste av yrkeslivet. Men økonomi og politikk finn vi ikkje mykje om. Det er mange store ord om gode saker, men fint lite om kva som skal vere vegen frå ønskemål til politiske tiltak som skal kunne ha nokon verknad.

Økonomi er så å seie heilt fråverande, bortsett frå at Hareide harselerer med prognosane i Perspektivmeldinga om at vi om få år får stort underskot i statsfinansane om vi held fram med velferdsytingane som no. Og Hareide har mange gode forslag til nye velferdsytingar på toppen av desse. Vi skal nok finne på noko som får rekneskapen til å gå opp likevel, trøystar han lesaren. Men vi får ein mistanke om at løysinga helst er henta frå Bibelen: Oljekrukka i Sarepta som aldri gjekk tom.

Verdiar

KrF blir sitjande att med verdiar, men utan veljarar. Er dei kristne verdiane noko som veljarane brått har mista interesse for og trua på? Avkristninga av landet har skjedd i eit høgare tempo enn nokon kunne ha venta, så denne forklåringa kan vi ikkje utelukka. Men Hareide er grundig med å forklåre at verdiane ikkje er kristne, men heilt allmenne verdiar som alle kunne slutte seg til. Er han inne på noko her? At verdiane er så allmenne at dei kan finnast att i mest alle parti?

Sist veke var det mange som sat og såg på TV-overføringa frå det amerikanske Senatet der kristne verdiar slett ikkje speler noka lita rolle. Eigenleg er det underleg at Hareide i Noreg er leiar av eit lite, perifert parti for særskilt interesserte som tida er i ferd med å gå frå. I USA, verdas teknisk og økonomisk mest avanserte land, kunne han ha vore ein mektig statsmann med støtte i ein stor del av folket som ville seie – som han – at dei kristne verdiane er det viktigaste for samfunnet.

Ny allianse

Grunnen til at Hareide har skrive denne boka, er at han ikkje har noka tru på at kristenverdiar med det fyrste vil få ein oppslutnad i Noreg som liknar på den i USA. Skal KrF få makt til å gjere noko for hjartesakene sine, må partiet alliere seg med større partnarar i politikken. Og boka legg opp til den konklusjonen at KrF må bryte med partia til høgre og gå i koalisjon med Arbeidarpartiet.

Høgre og Venstre har blitt for «liberalistiske» og gått i regjering med Framstegspartiet, som KrF og Hareide ikkje har mykje til overs for. Hjå tidlegare statsråd Sylvi Listhaug finn ikkje Hareide det rette kristelege sinnelaget, og han tek eit oppgjer med dei kristne som sluttar seg til høgresida og hyllar økonomisk liberalisme.

Radikalt brot

Det er eit radikalt brot med KrF-historia når Hareide har funne fram til Arbeidarpartiet som ny samarbeidspartnar for KrF. Då er det mildt sagt overraskande at denne konklusjonen er særs tynt underbygd med politiske fakta i boka. Det vert ikkje gjort freistnad på å setje opp ei «pro et contra»-liste som kunne syne kor mykje det er hos Ap som KrF har slutta seg til dei seinare åra, samanlikna med tilsvarande for dei borgarlege partia.

Kvifor er dette utelate når det er førebuinga av brotet med høgresida og omfamninga av Arbeidarpartiet som er heile vitsen med boka?

Det vi får i staden, er små portrett av to leiande Ap-politikarar: Martin Kolberg og Jonas Gahr Støre. Som det no er vel kjent, reknar Støre seg som personleg kristen. Hareide nøler ikkje med å gje Kolberg attest for å vere ein god mann for Guds sak på jorda, han òg. Og med desse to frontfigurane er det trygt å kaste seg i famnen til partiet deira, må konklusjonen vere.

Er dette berre naivt? Eller rått manipulerande? Eg trur vi skal vere varsame med å konkludere slik. Vi må hugse kven Hareide har skrive boka for: medlemene av KrF. Dei som har brukt tida på misjonsmøte og høyrt alle vitnemåla om dei som verka for Guds sak. Vi høyrde ikkje alltid så mykje om det som kom ut av misjoneringa. Nokre gonger fint lite, truleg.

Men det viktigaste var sinnelaget. Det å ville verke for Guds sak og ikkje bøye av for motstand eller motgang – det å late seg drive av samvitet til å ofre seg. Boka til Knut Arild Hareide handlar om samvitet – hans eige. Og for det ser det ut til at han er viljug til å ofre både seg sjølv og partiet.

John Peter Collett

John Peter Collett er professor i historie og fast skribent i
Dag og Tid.