Sakprosa

Mark
Galeotti:

VORY. Russlands supermafia

Omsetjing ved Gunnar Nyquist
Gyldendal

Kor vanskeleg eit russisk omgrep kan vera, lyser mot oss i namnet på denne boka om den organiserte kriminaliteten i det moderne Russland. Vor er ordet for tjuv, vory er fleirtal. Greitt. Men så er det vor v zakone, som bokstavrett tyder «tjuv i lova» – ein kriminell som lever og arbeider etter dei interne reglane i forbrytarverda. Held han seg til dei, skal han til dømes aldri ha løna, fast arbeid.

Det sicilianske omgrepet omertà (teieplikt som det er dødsstraff for å bryta) er ikkje i bruk i russisk, men regelen gjeld, og blodet flyt. Da er det tale om «ei våt sak» (mokroje delo) – poetisk nok fordi det gjerne vert mykje blodsøl og gørr når ein regelbrytar skal møta sin rettvise lagnad.

Samtidshistorie

Mark Galeotti, britisk russlandsforskar knytt til eit internasjonalt institutt i Praha, har studert organisert russisk kriminalitet i 30 år, altså frå slutten av Gorbatsjov-tida. 54-åringen har skrive mange artiklar i kriminologiske og sosiologiske tidsskrift. Vory, som kom i fjor, er eit oversyn over vurderingane hans. I år har han gitt ut ei boka med ein tittel som tyder «Vi lyt tala om Putin».

Galeotti er 13 år yngre enn Putin og fødd same året (1965) som statsminister Dmitrij Medvedev, så dette er samtidshistorie. Men alt har eit opphav, og han trekkjer trådane frå store namn i den russiske forbrytarverda, nokre av dei med status som ein Gjest Baardsen. Skilnaden er at dei russiske forbrytarkongane heile tida har vore langt meir brutale.

I tillegg vart Russland tidleg ein mangenasjonsstat, og med varierande kraft er nasjonalitetsgrensene synlege mellom gruppene, ofte med små, men blodige borgarkrigar som kan ha utspring i usemje om områdedominans. Dette «systemet» fekk sterke gjennomslag under og etter revolusjonen og under borgarkrigen i 1920-åra.

Den som gjekk ein hard og effektiv skole, var den georgiske revolusjonære Josef Dzjugasjvili, betre kjend under dekknamnet Stalin. I juni 1907 planla, organiserte og gjennomførte han eit bankran i Tbilisi, såpass stort at det vart detaljert skildra under to spalter på førstesida i London-avisa The Times. Pengane gjekk til eit godt føremål: partikassa til bolsjevikpartiet. Dei meir filosofisk orienterte revolusjonære mislikte slikt. Lenin sa seg samd, men kviskra eit par ord i øyret på den talentfulle om at det var greitt med litt pengar òg.

Som i så mange bøker om og frå Russland, anten det er romanar eller sosiologiske verk, byr forfattaren på svært mange namn, og for ein detaljinteressert lesar kan det vera praktisk å føra ei namneliste. Galeotti set seg høgre mål enn oppramsing, og boka er ei tankevekkjande kartlegging av eit fenomen som bør interessera fleire enn forskarane: I mange tilfelle har styresmaktene store vanskar med grenseoppgangen mot desse gruppene, mellom anna fordi dei ofte dreg nytte av dei.

Optimisme

Vanleg, «ærleg» korrupsjon har lenge vore eit problem i Russland. Spesielt lærerikt er oversynet som Galeotti gir av voksteren i korrupsjonen under siste del av Brezjnev-perioden, det vil seie frå omtrent 1975 til Brezjnev døydde seinhausten 1982. Etterfylgjaren Andropov forstod at noko måtte gjerast, men helsa svikta. Med dei velmeinte reformene sine kom Gorbatsjov ingen veg mot mafiaen.

Det same galdt Jeltsin. Vladimir Putin, som no har styrt i snart tjue år, har vist seg meir handlekraftig og strukturert, men den amerikanske forskaren Karen Dawisha, som Galeotti viser til, har rekna seg fram til at den noverande russiske presidenten truleg kontrollerer ein formue på 70 milliardar dollar.

Trass i alt dette ser Galeotti grunnar til optimisme. Ikkje på kort sikt. Han siterer ein rufsete Afghanistan-veteran, ein skikkeleg mannemann med arr og gevær: «Vi skal nok verta siviliserte. Men ikkje i morgon.»

Per Egil Hegge

Per Egil Hegge er tidlegare redaktør i Aftenposten, kommentator og fast skribent i Dag og Tid.