Vesttelemarkingen Aslaug Vaa (1889–1965) var ein av dei særmerkte kvinnelege lyrikarane som stod fram i mellomkrigstida. Bilethoggaren Dyre Vaa, som mellom anna har laga den vakre svanegruppa i borggarden framfor Oslo rådhus, var ein yngre bror.

I morgon, 28. november, er det 55 år sidan ho tagna. Men dikta hennar lever, og fleire av dei har kalla fram flunkande nye tonar. Kan hende ikkje so rart. Ho var av musikalske folk, og musikken kan liggje i kim i tekstane. Diktet «So rodde dei fjordan» skildrar kyrkjegang i eldre tid, og dei vidfarande tankane som sviv i hugen på kyrkjelyden under messa. Sjølv karakteriserte ho med ein liten smil diktet nærast som «ein bånsull». Geirr Tveitt er ein av dei som har sett råkande toner til denne «sullen».

Sein lyrikkdebut

Aslaug Vaa debuterte som lyrikar 45 år gamal. Ho hadde latinartium, var språkmektig, hadde budd i Paris, London og Berlin, hadde verka som journalist og omsetjar, fått prenta eit og anna dikt, og ho hadde sett fem born til verda. So stig lyrikaren fulltonande fram med samlinga Nord i leite i 1934. Det er mest ei våryr ungjente som tek ordet der diktareget renn til skogs for å sjå om «der heng noko att/ av dei drauman eg hengde att uppi trei ifjor». I diktet «Telemarkin» ritar ho opp den naturen og kulturen ho er runnen av. Snart gror det òg fram eit minidrama eller ein versroman, Nivelkinn, om kvinna Gyri som slitst mellom tre menn. Summen av Gyris røyndom er: «det var stundom so hardt det å menneskje vera.» Å vera fullt og heilt menneske er oppgåva, eit gjennomgåande motiv hjå Vaa. Nivelkinn er i seinare år tonesett, utkomen på CD og har oppnådd spellemannpris.

Vaas lyrikk utgjer ein heilskap. For kvar ny samling, sju i alt, kjem ho djupare ned, lenger inn og høgare opp på sannkjenningsvegen. Men i poetisk konsentrasjon, religiøs og filosofisk innsikt, rakar kan hende Bustader (1963) høgast.

Alt i skodespelet Steinguden, ferdig i fyrste form i 1931 (prenta 1938), fryktar Aslaug Vaa for den einsynte vitskapen som syg menneskesinnet tomt og favoriserer teori framfor spontanitet og natur. Under eit inspirerande opphald i Vest-Afrika hausten 1937 kom skodespelet Honningfuglen og leoparden.

Spontan glede

Ho har skrive ugløymande dikt om kjærleik, som «Skinnvengbrev» og om dei to, ho og han, som i «sommornotti blå» vandrar til møte under «kjærleikens tre». I «Nykelen» skildrar ho korleis to menneske som har stått einannen nær, finn saman på nytt av di eit lengtande eg evnar å tyde teikna frå eit du, slik at dei kan råkast att på ein stad der «føtane ikkje fekk trø/ – burtanfor stader og stengsel».

Det er mykje spontan glede å spore i dikta til Vaa, gleda over å vera i eksistensiell meining: «I stutte blenk/ drikk eg mitt jordelivs tilmåta drikk/ som fullgjæra skjenk» («Moreld»). Sjølv ynskte ho å vera ei «skjenkarmøy» som kunne gje vidare dyre dropar av poetisk sannkjenning (jf. Skjenkarsveinens visur). I diktet «Det lydde eit bod» skriv ho: «Skjenk du dei dropar/ frå himmelleite/ løys du den kjelda/ frå jordegrunn!»

Mot eit bakteppe av etterkrigstid og trugsmål frå atombomba skreiv ho artiklar mot tendensar til dehumanisering. Albert Schweitzer vart ei viktig inspirasjonskjelde. Hans ord «Ærefrykt for livet» harmonerte med hennar eiga innstilling. Aslaug Vaas syn for tilhøvet mellom naturen (skaparverket) og mennesket har fått ny aktualitet i dag. Mennesket er del av, og avhengig av, skaparverket.

Ho hadde ei sterk kjensle av å høyre til i ein universell samanheng og leitte allstøtt etter «meining». Men dersom mennesket i ovmot trudde det hadde løyst alle gåter, vart ho på vakt: «Du som tenkjer i tal,/ du kjenner deg som sigerherre,/ fordi du tok domedagen frå Vårherre» («Fotefar»). Mennesket er ein draum i Gud som leitar seg fram til mennesket på jorda, og Gud er ein draum i menneskesinnet. Gud dreg seg unna all definisjon, han er det store ukjende «Du», som samstundes «er, er, er/ eit anker for min flagrande mennesketanke» («Deo ignoto»).

Dagne Groven Myhren

Dagne Groven Myhren er norskfilolog, kvedar og statsstipendiat.