Målarstykke

Håkon Bleken:

Do not go gentle

Trondheim Kunstmuseum 23. mars–1. september

Trondheim Kunstmuseum ligg ved Nidarosdomen, den raude teglsteinbygningen verkar eigentleg noko anonym frå utsida, innkapsla. Trappetrinna opp til dei tunge grønbrune bronsedørene får ein til å kjenne seg liten, ein bygning bygd for ei tid då ærefrykt var sett på som ein god ting. Etter årevis med målretta arbeid, med krafta av ein flammande brev frå IC Dahl heilt attende frå 1845 i ryggen, opna museet i 1930, ei arkitektonisk perle som fekk den høgthengande Houens fonds diplom. I 1991 var museet det einaste som har fått prisen to gonger, no for ei utviding tilpassa nyare kunst. Dei to vakre, nye salane påførte museet store problem med vasslekkasjar – som først heilt nyleg er stoppa for godt.

Gjennom åra har bygget gått over frå å vere Trondhjems Kunstforening til å bli Trondheim Kunstmuseum, ein prosess med ein slik lang og bitter veg som karakteriserer alt som det er stor kjærleik og engasjement kring. Det rumlar jamleg kraftig kring museet, og kunstnaren Håkon Bleken har gjerne vore fremst i rekkene i kritikken. For lite av samlinga vert vist fram, ein annan gong klaga han over at dei stiller ut «kunst som er jævlig kjedelig». Museet svara med å trykke sitatet på T-skjorter, som selde godt i museumsbutikken, medan den siterte ikkje viste heilt den same entusiasmen. Disputtane er likevel ikkje verre enn at museet viser utstilling etter utstilling med Bleken, i hovudbygget og i visningsstaden Gråmølna i ein annan del av byen. Gråmølna er bygd opp kring ei stor samling gitt av Bleken, eigentleg også av ei gåve frå Inger Sitter, som etter nokre år trekte gåva attende.

Eit tabu

Bleken har gjennom ei årrekke vakta byen frå atelieret i Byåsen, her ser ein utover heile byen med eit slikt vidsyn at det er som ein kan femne han med hendene. I ein utrøytteleg kamp for å verne og bevare slår han med hard hand gjennom tekstar og bilete. Og folk lyttar, sleikar såra dei vert påførte, og elskar han desto høgare, grøssande ved tanken på at han ein dag ikkje er der meir. Då vert det eit tomrom som ikkje er til å bere.

Bleken viser gong på gong evna til å setje fingeren på den mest smertefulle verkebyllen. Og vri rundt. Og dette er mykje av temaet for utstillinga: nittiåringen som reflekterer over døden. Døden er tabu i vår kultur. Det verkar som kvar epoke fortrenger eit spesielt tema. Under Victoriatida var det seksualiteten, medan døden var noko ein medvite førebudde seg til, likskjorta hang i skapet, klar til bruk. I vår tid er ungdommen glorifisert. Dette kaotiske tidsavsnittet, som korkje er det viktigaste eller lukkelegaste, skal forlengast inn i det uendelege. Alderdommen vert sminka, skoren vekk og skubba ned i gløymsle og fortrenging.

Såleis er utstillinga til Bleken svært viktig. Verka sirklar som svarte ramnar kring alderdom og død, her er ingen filter, kunstnaren løyner ikkje noko som helst. Samstundes er vemodet berre ein flik av verka, dei er snarare sterke og stoiske. Eit av dei finaste seinare verka heng i storsalen: det store sjølvportrettet som er rissa opp med lette, raske strøk mot ein vibrerande brunleg bakgrunn. Det er som om ansiktstrekka løyser seg opp. På kvar side heng portrett av foreldra, slik han måla dei på dødsleiet for mange år sidan. No står han mellom dei som den eldste. Materien forvitrar, men kunstverka, tankane, tekstane vert ståande. Bleken er ein sjølvmedviten kunstnar; spora han har sett, vil klinge gjennom heimbyen, gjennom landet, i tiår, kan hende fleire hundreår.

Dette er romantiske tankar, fylte av storleik. Bleken er ein av få som kan setje fram slike eigentleg unorsk høge tankar om seg sjølv og kome unna med æra i behald. Såleis fungerer utstillingstittelen Do not go gentle godt. Her viser han til den walisiske Dylan Thomas, som skreiv dikt om at ein skal omfamne livet heilt til det siste. Bleken har framheva diktet som eit av sine kjæraste, og han har pryda ei mengd kunstverk og også utstillingar med denne tittelen. Ein kan stille spørsmål om ikkje kuratorar og kunstnar kunne valt ein litt meir original tittel til ei stormønstring som dette.

Retrospektiv

Utstillinga vart kuratert av Henie Onstad Kunstsenter i samband med at kunstnaren runda 90 år. Utstillinga er ein kavalkade i måleri frå dei første famlande forsøka på å finne sin stil i slutten av tenåra, til åra på Kunstakademiet, som førte meir til stagnasjon enn utvikling, til han vart lærar ved Noregs tekniske høgskule (NTH) (i dag Noregs teknisk-naturvitskaplege universitet, NTNU) og vart med i Gruppe 5, eit fellesskap som utforska det abstrakte måleriet, til han kom fram til uttrykket han er kjend for, i det breie kryssingsfeltet mellom realisme og abstraksjon. Det er fascinerande å sjå korleis han gjennom kunstnarskapet plukkar opp element og symbol frå eldre arbeid og gir dei nytt liv. Han arbeider framleis med stor energi, like utforskande som for 60–70 år sidan.

Utstillinga fekk enorm respons i Oslo, og no er ho altså i Trondheim. Museet, som Bleken trakka i gjennom eit langt liv, fungerer godt til denne utstillinga. Dei små, intime salane i sidefløyene deler utstillinga inn i kapittel. Heller ikkje no er Bleken nøgd, i ei dobbelside i Adresseavisen på sjølvaste opningsdagen for utstillinga klagar han over at ikkje alle verka kom med frå utstillinga ved Henie Onstad. Sanninga er likevel at fleire av salane er overfylte, verka slår kvarandre i hel. Nokre av verka er endåtil svake og dreg ned heilskapen. Her vil eg framheve serien av komponisten Arne Norheim som er måla frå 2007 til 2018. Fem av bileta fortel så godt at dei ikkje treng ord. Desto meir beklageleg er det at dei er pressa inn på smale veggflater, medan det eine svake av dei får lov til å ruve på hovudveggen.

Det er synd, for her er så mange sterke bilete der komposisjonen sit godt og fargane er mektige, som løfter fram ei stemning, fortel historier på mange nivå samstundes og verkeleg viser kor sterk manifestasjon eit måleri kan vere når alt klaffar.

Eva Furseth