Kunstutstilling

Listasavn Føroya, Torshavn, Færøyane

Landskabet i forandring

11. februar–15. juni

Denne utstillinga tek føre seg færøysk kunst som tematiserer landskapet. Verka spenner vidt i tid, frå 1920 til i dag. Som elles i Norden har natur vore ein av dei viktigaste sjangrane i kunsten, kopla til identitet og nasjonsbygging.

I og med at landskapet er eit så omfattande og viktig tema i færøysk kunst, må utstillinga Landskabet i forandring sjåast i samanheng med den faste samlinga i same bygg. Her har ein hovuddel av verka naturen som motiv, og vi ser korleis ei rekke kunstnarar vidarefører det tradisjonelle landskapsmåleriet med vekt på fargeklangar og stemning, gjerne som målerisk utforsking av abstrakte komposisjonar. Derfor er få av verka i den faste samlinga representerte i Landskabet i forandring. I stader vert visse sider løfta fram, og vi får eit friskt og uventa blikk på sjangeren. Ikkje minst dei nyare verka gjer utstillinga til ei spennande reise.

Kulturlandskapet

Landskabet i forandring er delt inn i avdelingar med oversiktelege tekstar om deltema og små presentasjonar av kunstnarane. Eg likar godt tekstane om kunstnarane, små munnfullar av informasjon som er med på å opne verka for publikum, og som ymtar om kva tydingar som kan leggast i dei. Den einaste innvendinga er at nokre av tekstane prøver å leie publikum for stramt i visse retningar. Det ville vere synd, for desse verka lever og pulserer så sanneleg fint på eiga hand.

Den første delen av utstillinga viser romantiske, idealiserte skildringar av landskapet og kvardagslivet. Nokre av dei første verka vi møter, er linosnitta til Elinborg Lützen. Eitt snitt viser kvinner på veg for å mjølke kyrne. Verket er frå 1979, men viser kvinner i eldre, tradisjonelle klede. Dei trakkar nedover dei bratte bøane i sid stakk og med spann på ryggen. Store skaut løyner ansikta. Vi ser skapningane i silhuett mot ein himmel dekt med urolege skyer.

Det er ei mystisk, nærast trolsk stemning i dette vesle grafiske trykket. Her har kunstnaren fått fram varierte mønster i overflata ved bruk av ei mengd ulike skjerestilar. Teknikken er med på å auke dramatikken og halde på interessa vår. Her smeltar natur og menneske saman i ei felles sinnsstemning.

Mange av dei færøyske kunstnarane på 1900-talet skildrar tradisjon og levevis som er særprega for øyriket. Vi ser korleis den barske naturen verkar herdande og styrkande på desse kvinnene, korleis dei er forma av landskapet dei lever og verkar i.

Urørt natur?

Eit blidare og meir fargerikt sceneri finn vi hos William Heinesen. Han er best kjend som forfattar av romanen De fortapte spillemenn (1950), som opnar med setninga «Langt ude i det kviksølvlysende verdenshav ligger et ensomt lille blyfarvet land» og er omsett til 19 språk. I tillegg både måla og komponerte han. Måleriet «Landskap» frå 1932 viser ein varm og vakker dag. I framgrunnen har han pensla opp ein varde, i mellomgrunnen er jordteigar stykka opp med murar, og i bakgrunnen ruvar blånande fjell. Verket er måla med tjukke penselstrøk, noko som skaper ein relieffverknad og eit skuggespel i motivet.

Verket viser urørt natur, eller gjer det eigentleg det? Det omfattande sauehaldet som har gitt øyene namn, er ei av årsakene til at landskapet er fritt for tre og har dei karakteristiske eirgrøne fjella med graskledde bakkar. Beiting gjennom hundrevis av år har ført til at fleire planteartar har forsvunne frå øyane. I det vêrharde kystklimaet taper buskar og tre kampen, samstundes som beitet gir rom for andre vekstar. Såleis har Færøyane ein rik og særprega flora. Dei trea som finst på Færøyane, vert dyrka fram og passa på, som den store plantasjen som Listasavn Føroya ligg i utkanten av.

Bygdene

Fleire av verka skildrar bygder, eit tema som framleis er svært populært i færøysk kunst. Eit eksempel er «Vestmanna» av Jack Kampmann frå 1952, der hus står tett i tett i muntre fargar, lett skissa opp mot eit grønt bakteppe. Måleria frå denne perioden viser gleda over å skildre dei friske og spenstige fargevala folk tenkte ut for huset sitt. I dag er det ei overvekt av grått, kvitt og svart der også.

Det er i det heile tankevekkande kor annleis fleire av motiva i denne delen av utstillinga ser ut i dag, landskapsmotiva er skorne opp av breie vegar, her er vindmøller så vel som nye industribygg og stadig veksande bustadfelt.

Utstillinga viser også verk av dei mange tekstilkunstnarane som har hevda seg på Færøyane. Ei av dei mest kjende er Tita Vinther. «Sommereng» (1997) er ei abstrakt og poetisk skildring av natur og laga av færøyske naturmateriale – eit stort teppe vove i ull med innslag av lange hestehår som viser ei eng dekt av bekkeblom, den færøyske nasjonalblomen. Verket er farga i klåre, reine gule og grøne tonar.

Gigantar i Gore-Tex

I brorparten av dei nyare verka som vert viste i utstillinga, er alt som kan minne om svermeri og romantikk effektivt skrella vekk. I den omfattande serien Explorer skildrar Edward Fuglø turistane som kjem til landet i store hopar. Her er det stilt ut to måleri frå serien. I det monumentale verket «Microstate Camper» frå 2009 søv turisten ute i det fri. Sjølve personen er gigantisk som et fjell, der han ligg ved sidan av ei bygd. Andletet er gøymt bak sovemaske og topp moderne turutstyr.

Verket er pensla opp i realistisk stil, dei karakteristiske færøyske grøntonane fløymer utover lerretet. Den eigentleg storslegne naturen, dei vakre og tradisjonsrike bygdene strekk ikkje til for desse titanane. Det heile vert rett og slett for smått til å kunne gi gjenklang i referanserammene til ein slik gigant. Sjølv om turistane observerer det heile grundig, er det ingenting som tilseier at det vert like grundig forstått.

Forstyrringar

Medan dei eldre verka viser korleis naturen på ein direkte måte dikterte levekåra og skildra tett samhaldet med naturen som folk var avhengige av, viser dei nyare verka korleis moderniseringa har skapt distanse mellom oss og naturen. Fleire av dei nye verka tematiserer spenningane mellom landskapet som identitetsmarkør og utvinninga av naturressursar.

Eit eksempel er fotokunstnaren Rúni Weihes serie Forstyrret landskap. Ti fotografi frå ulike steinbrot på Færøyane er monterte på veggen i to tette rader. Færøysk basalt er ein ettertrakta og lønnsam eksportartikkel. Fotografia viser såra uttaka lagar i landskapet. Når ein ser alle ti verka stilte saman, vert det overveldande. Det vert kanskje feil å nytte omgrepet sår, for desse hola kan ikkje lækjast.

Eva Furseth