Utstilling

Bill Viola:

«Into the Light»

Video- og lydinstallasjonar frå 1980-talet til i dag
Kuratorar: Hanne Beate Ueland og Helga Nyman
23. januar–15. august
Stavanger kunstmuseum

Mannen ligg livlaus på ei steinplate, omhylla av mørke. Så dryp nokre dropar, dei vert fleire, drønnet av ein mektig foss får det til å riste under fotsolane. Som ved eit under fløymer vatnet feil veg, vekker kroppen til live og dreg han med seg opp og vekk frå oss. Denne himmelfarten er skildra som om dette verkeleg skjedde, samstundes opplever vi det vi ser, som særs surrealistisk.

Kunstnaren bak videoverket «Tristan’s Ascension (The Sound of a Mountain Under a Waterfall)» er den amerikanske kunstnaren Bill Viola (f. 1951), som har markert seg med videoverk sidan 1970-talet. Utstillinga «Into the Light» i Stavanger er den mest omfattande utstillinga av den vidgjetne kunstnaren her til lands, og noko ein absolutt bør unne seg å sjå.

Den storslegne videoinstallasjonen viser korleis Viola konstant går nye vegar i kunsten sin. Dette verket vart eigentleg laga til ei oppsetjing av operaen Tristan und Isolde av Richard Wagner. Viola fylte heile framføringa med likande videoverk. Denne særlege kombinasjonen av levande bilde og opera hadde premiere i Los Angeles i 2004, i regi av Peter Sellars og under musikalsk leiing av Esa-Pekka Salonen.

Surroundlyd

Når «Tristan’s Ascension» er ferdig, startar videoen «Fire Woman», også eit verk frå denne operaen. Her er ei kvinne omslutta av flammar. Filmen endar med at ho lèt seg falle i eit stort basseng, og eldtungene speglar seg i krusingane etter kroppen hennar.

«Tristan’s Ascension» og «Fire Woman» vert viste i eit mørkt rom, mest som om vi står i ei stor grotte, ei kjensle som vert skapt av ein avansert surroundteknologi med kraftig bass. Måten lyden veks fram på frå ulike stader i salen, gjer at vi kjenner oss omfamna av verket, og vi får ei kroppsleg oppleving. Viola maktar å gjere videokunsten sin uvanleg sanseleg.

Ved hjelp av store format, nøye uttenkte plasseringar i romma og eit avansert lydbilde vert vi løfta ut over det trivielle og kvardagslege og inn i eit djupare tilvære.

Det er også tankevekkande å samanlikne nyare verk som «Fire Woman» med eit av dei eldste verka som vert viste i Stavanger, «The Reflecting Pool» frå 1977–1979. Dette videoverket er svært kornete og minner om den formidable teknologiske utviklinga vi har vore vitne til dei siste tiåra.

45 sekund

Han manipulerer gjerne tidsopplevinga, alt skjer i så sakte tempo at videoarbeida minner om måleri. Verka har endåtil tjukke svarte rammer, noko som forsterkar denne tanken. Tidsaspektet vert særleg tydeleg i «The Greeting», der eit filmopptak på 45 sekund vert vist så langsamt at det varer i over ti minutt. Såleis får publikum sjå sekunda i sekunda, tida som utspelar seg innanfor det vi til vanleg oppfattar.

Ved å opne opp tida får vi betre høve til å granske bildet og dvele ved handlinga, særleg er mimikken til kvinnene fascinerande å sjå på. Karakteristisk for Viola er verket uhyre skarpt og detaljert. «The Greeting» er filma med 35 mm høgkvalitetsfilm, det vil seie heile 300 bilde i sekundet, til samanlikning er standardformatet på kino 24 bilde per sekund.

Motivet er ei moderne utgåve av «La Visitazione», ca. 1528(–1529), av den italienske målaren Jacopo da Pontormo (1494–1557). Pontormo skildrar møtet mellom den gravide jomfru Maria og slektningen Elisabet, som er svanger med døyparen Johannes. Underleg nok har italienaren plassert to kvinner i bakgrunnen. Dei uttrykkslause ansikta deira stirer tomt mot oss, som om Maria og Elisabeth var usynlege. Dette er tenestekvinner, som tydelegvis har beskjed om å ikkje blande seg.

«The Greeting» er stort i formatet og vert vist høgt på veggen. Når verket samstundes er filma nedanfrå, får menneska eit overdimensjonert, nesten guddommeleg preg. I Violas tolking minner det store formatet, komposisjonen, den friske og rike fargepaletten og dei flagrande kjolane om det eldre måleriet. Samstundes har Viola ikkje teke med gloriar eller andre religiøse symbol.

«The Greeting» vippar såleis mellom å skildre eit under frå Det nye testamentet og ei meir kvardagsleg forteljing om tre gravide venninner som treffer på kvarandre i byen. Verka til Viola er opne, det vert opp til publikum korleis dei kan tolkast.

Frustrated Actions

Andre verk er meir stillferdige, som «Chapel of Frustrated Actions and Futile Gestures» frå 2013. Verket er sett saman av ni skjermar, som alle viser gjentakande, meiningslause handlingar. Eit fat vert fylt med vatn, men sprekkar i glaset får væska til å sive ut att. Her er også ein mann som grev eit hòl i bakken og fyller det att, for igjen å spa molda opp att.

På ein annan skjerm vekslar eit par mellom å slå og klemme kvarandre, medan i ein annan byter to kvinner på å gje kvarande ei gåve, dei verkar like nøgde kvar gong dei får henne. I det høgre hjørnet ser vi også Sisyfos, som gudane dømde til å rulle ein stein opp på eit fjell kvar einaste dag.

Desse små scenene er både meditative og frustrerande å sjå på. Mange av handlingane i livet vårt er nettopp slike gjentakingar, nokre kan opplevast som ein vond sirkel, medan andre gir tryggleik og noko føreseieleg.

Levande måleri

Sjølv synest eg videoverka er best å lese som ei form for moderne måleri. Viola er sterkt inspirert av kunst frå renessansen og barokken, to stilar det er vanskeleg å arbeide med i dag, om ein ønskjer å bli teken seriøst. Viola har modernisert utrykket på radikalt vis, samstundes som han tek vare på komposisjon, fargebruk og ikkje minst det kraftig kjensleladde uttrykket. Saman med det avanserte lydbildet som kvart verk er forsynt med, skapar han noko heftig som er vanskeleg å nå på nokon annan måte i samtidskunsten.

Verka er samstundes sårbare. For å fungere krev det stor innsats frå utstillingsstaden, verka må plasserast på ein god måte, og alt det tekniske må vere på stell. Her har Stavanger kunstmuseum gjort ein svært bra jobb.

Eva Furseth