Kunsten å treffe tidsånda
Verka til Frida Orupabo er av den typen som festar seg på netthinna, men kva handlar dei eigentleg om?
Vegg med papirkollasjane «A warm meal» (2021), «Closed fists» (2021) og «Batwoman» (2021).
Copyright Frida Orupabo og Galerie Nordenhake Berlin / Stockholm / Mexico by. Foto: Susann Jamtøy
Utstilling
Frida Orupabo:
How did you feel when you come out of the wilderness
Kunsthall Trondheim
23. september–21. november
På få år har Frida Orupabo (f. 1986) blitt eit internasjonalt fenomen, sosionomen som laga kollasjar i leilegheita si i Oslo etter arbeid og la dei ut på Instagram. Som ein kunstens Oskepott vart ho oppdaga av den amerikanske filmkunstnaren Arthur Jafa og invitert til å stille ut saman med han på Serpentine Gallery i London.
Sidan har ho vist arbeida sine på fleire prestisjefulle mønstringar, mellom anna Veneziabiennalen i 2019. Utstillinga i Kunsthall Trondheim er den andre ho har i heimlandet. Her viser ho store papirkollasjar, skulpturar, videoverk og digitale fargetrykk fordelte over to etasjar. Verka fungerer særs godt i lokala til kunsthallen. Den tidlegare brannstasjonen med grove murveggar og breie søyler som hindrar siktlinjer, viser seg ofte å vere krevjande å vise verk i. I denne utstillinga kjem verka tvert om fullt og heilt til sin rett.
Kunstnaren finn inspirasjon på internett og leitar fram fotografi frå svart visuell kultur. Ho skriv ut bilda i svartkvitt på ein heimeskrivar, klipper ut og kombinerer ulike kroppsdelar saman til kvinnefigurar. Ansikta er alltid vakre, men kroppane så forkrøpla og keitete at dei er vonde å sjå på. Går vi nærare inn på verka, ser vi at papirbitane er festa saman med splittbinders og gir assosiasjonar til det avgrensa og ofte naturstridige rørslemønsteret til ein sprellemann.
Kvinne til hest
Den største av papircollagane viser ei kvinne til hest. Overkroppen og hovudet er vende frontalt mot oss, medan underkroppen vert vist frå sida, liksom hesten ho rir på. Den kraftige vridinga i kroppen kan minne om egyptiske relieff, men verkar heller påtvinga og smertefull. Ho har heller ikkje grime eller sal å hjelpe seg med. Hendene er dessutan avstumpa og ubrukelege, og dei kvite dokkebeina har stive ledd. Den anatomiske utforminga gjer henne heilt hjelpelaus på hesteryggen.
Det er vanskeleg å sjå på verket utan å samanlikne det med ein fleire tusen år gamal tradisjon for ryttarportrett. Gjennom tidene er det helst mektige menn som vert portretterte til hest. I desse skildringane legg kunstnarane vinn på å få fram at ryttaren har suveren kontroll på dyret.
I versjonen til Orupabo er ryttaren prisgitt dyret. Kvinna verkar likevel ikkje forkua. Med rak rygg stirer ho mot oss med eit ansikt innramma av ein kunstferdig frisyre. Det alvorlege blikket tvingar oss inn i ein konfrontasjon og lèt oss ikkje sleppe unna ubehaget.
Papirkollasjane «Girl on horse» (2021) og «A lil help» (2021). Til høgre vert videoverket «The Removal» (2020) vist.
Flaggermuskvinna
Det kviler alltid noko fråstøytande, urovekkande over framtoningane til Orupabo, også det eigentleg vakre verket «Batwoman», som heng høgare på veggen. Figuren har store vengjer og kvinnehovud, men ingen kropp. Det kan hende at denne hybriden refererer til den nye amerikanske superheltserien Batwoman av Warner Bros, ein av særs få seriar med ein kvinneleg, svart hovudperson. Assosiasjonane går også mot mørke og eggande vampyrar frå gammal overtru. Eller treng vi å gå attende i tid? Også i dag fryktar vi flaggermusa som berar av smitte.
Ved sida av den gåtefulle flaggermusa er det montert opp ein forskrekka djevel. Den groteske skapnaden er i fødsel, og hovudet som kjem fram mellom låra, har underleg nok forma til ein fullvaksen mann.
Tapetkunst
Orupabo stiller også ut verk i andre teknikkar, som bildetapetet «Turning» (2021). Her ser vi ei lettkledd kvinne. Ho er tilsynelatande uvitande om at det er andre i rommet, og vender ryggen til oss for å smugkike mellom gardinene. Denne bildesjangeren legg vinn på å verke pirrande og er meint for det mannlege blikket. Men Orupabo lèt oss ikkje granske kvinna i løynd. Kunstnaren har vridd hovudet hennar mot oss i ein naturstridig vinkel, og vi vert avslørte som simple kikkarar.
Her er også stilt ut fleire nye installasjonar. Mest interessant er «A Litany for Survival» (2021). Tittelen er henta frå eit dikt av den svarte feministen og diktaren Audre Lorde. Det såre, smertefylte diktet løftar fram ei marginalisert gruppe som aldri var meint å overleve i den kvite, kapitalistiske staten. Diktet hevdar at trøyst og kjensla av tryggleik er ein illusjon, og manar til modig handling.
Installasjonen består av ei kvinne som ligg i ein ubehageleg positur på ei altfor kort seng. Her er det uråd å finne kvile. Kvinna ser rett på ein skjerm der den polske kabaretsongaren Violetta Villas (1938–2011) syng «Free Again» i loop. I denne installasjonen vert to undertrykte kvinner samanlikna, ei kvit og ei svart. Også Villas var fastlåst på mange vis, berre 16 år gamal vart ho pressa inn i eit ekteskap, seinare fekk ho eit meir enn ti år langt forbod mot å forlate det kommunistiske Polen. Medan Villas greidde å lausrive seg frå begge delar, og kunne synge fridomsongen sin på syttitalet, må svarte kvinner framleis kjempe vidare. Såleis må denne filmen verke ekstra demotiverande for kvinna i senga. Villas er også den einaste av personane i utstillinga som er namngitt.
Frida Orupabo: «A Litany for Survival» (2021). Installasjon, to delar: 135 x 120 x 60 cm, tre, video, lyd, 40” i loop.
Syntese
Arbeida til Frida Orupabo er modig utførte, som røffe protestar mot det beståande. Dette vert uttrykt i eit formspråk som har stor likskap med dadaisme og surrealisme, kunstretningar som var vitale på tidleg 1900-tal. Samstundes som ho hentar referansar og kunstnarlege verkemiddel frå eldre tid, omfamnar ho vår tids uttrykksformer og teknologiske verkemiddel. Gjennom denne vellukka syntesen har ho utvikla eit unikt uttrykk.
På same måte som Orupabo byggjer kollasjane opp lag for lag, ligg det mange referansar gøymde på innhaldssida. Temaa makt og undertrykking går som ein raud tråd gjennom kunsten hennar, men utforma på ein slik måte at vi aldri heilt klarer å fange tydinga. Såleis vert ein aldri ferdig med desse verka.
Eva Furseth
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Utstilling
Frida Orupabo:
How did you feel when you come out of the wilderness
Kunsthall Trondheim
23. september–21. november
På få år har Frida Orupabo (f. 1986) blitt eit internasjonalt fenomen, sosionomen som laga kollasjar i leilegheita si i Oslo etter arbeid og la dei ut på Instagram. Som ein kunstens Oskepott vart ho oppdaga av den amerikanske filmkunstnaren Arthur Jafa og invitert til å stille ut saman med han på Serpentine Gallery i London.
Sidan har ho vist arbeida sine på fleire prestisjefulle mønstringar, mellom anna Veneziabiennalen i 2019. Utstillinga i Kunsthall Trondheim er den andre ho har i heimlandet. Her viser ho store papirkollasjar, skulpturar, videoverk og digitale fargetrykk fordelte over to etasjar. Verka fungerer særs godt i lokala til kunsthallen. Den tidlegare brannstasjonen med grove murveggar og breie søyler som hindrar siktlinjer, viser seg ofte å vere krevjande å vise verk i. I denne utstillinga kjem verka tvert om fullt og heilt til sin rett.
Kunstnaren finn inspirasjon på internett og leitar fram fotografi frå svart visuell kultur. Ho skriv ut bilda i svartkvitt på ein heimeskrivar, klipper ut og kombinerer ulike kroppsdelar saman til kvinnefigurar. Ansikta er alltid vakre, men kroppane så forkrøpla og keitete at dei er vonde å sjå på. Går vi nærare inn på verka, ser vi at papirbitane er festa saman med splittbinders og gir assosiasjonar til det avgrensa og ofte naturstridige rørslemønsteret til ein sprellemann.
Kvinne til hest
Den største av papircollagane viser ei kvinne til hest. Overkroppen og hovudet er vende frontalt mot oss, medan underkroppen vert vist frå sida, liksom hesten ho rir på. Den kraftige vridinga i kroppen kan minne om egyptiske relieff, men verkar heller påtvinga og smertefull. Ho har heller ikkje grime eller sal å hjelpe seg med. Hendene er dessutan avstumpa og ubrukelege, og dei kvite dokkebeina har stive ledd. Den anatomiske utforminga gjer henne heilt hjelpelaus på hesteryggen.
Det er vanskeleg å sjå på verket utan å samanlikne det med ein fleire tusen år gamal tradisjon for ryttarportrett. Gjennom tidene er det helst mektige menn som vert portretterte til hest. I desse skildringane legg kunstnarane vinn på å få fram at ryttaren har suveren kontroll på dyret.
I versjonen til Orupabo er ryttaren prisgitt dyret. Kvinna verkar likevel ikkje forkua. Med rak rygg stirer ho mot oss med eit ansikt innramma av ein kunstferdig frisyre. Det alvorlege blikket tvingar oss inn i ein konfrontasjon og lèt oss ikkje sleppe unna ubehaget.
Papirkollasjane «Girl on horse» (2021) og «A lil help» (2021). Til høgre vert videoverket «The Removal» (2020) vist.
Flaggermuskvinna
Det kviler alltid noko fråstøytande, urovekkande over framtoningane til Orupabo, også det eigentleg vakre verket «Batwoman», som heng høgare på veggen. Figuren har store vengjer og kvinnehovud, men ingen kropp. Det kan hende at denne hybriden refererer til den nye amerikanske superheltserien Batwoman av Warner Bros, ein av særs få seriar med ein kvinneleg, svart hovudperson. Assosiasjonane går også mot mørke og eggande vampyrar frå gammal overtru. Eller treng vi å gå attende i tid? Også i dag fryktar vi flaggermusa som berar av smitte.
Ved sida av den gåtefulle flaggermusa er det montert opp ein forskrekka djevel. Den groteske skapnaden er i fødsel, og hovudet som kjem fram mellom låra, har underleg nok forma til ein fullvaksen mann.
Tapetkunst
Orupabo stiller også ut verk i andre teknikkar, som bildetapetet «Turning» (2021). Her ser vi ei lettkledd kvinne. Ho er tilsynelatande uvitande om at det er andre i rommet, og vender ryggen til oss for å smugkike mellom gardinene. Denne bildesjangeren legg vinn på å verke pirrande og er meint for det mannlege blikket. Men Orupabo lèt oss ikkje granske kvinna i løynd. Kunstnaren har vridd hovudet hennar mot oss i ein naturstridig vinkel, og vi vert avslørte som simple kikkarar.
Her er også stilt ut fleire nye installasjonar. Mest interessant er «A Litany for Survival» (2021). Tittelen er henta frå eit dikt av den svarte feministen og diktaren Audre Lorde. Det såre, smertefylte diktet løftar fram ei marginalisert gruppe som aldri var meint å overleve i den kvite, kapitalistiske staten. Diktet hevdar at trøyst og kjensla av tryggleik er ein illusjon, og manar til modig handling.
Installasjonen består av ei kvinne som ligg i ein ubehageleg positur på ei altfor kort seng. Her er det uråd å finne kvile. Kvinna ser rett på ein skjerm der den polske kabaretsongaren Violetta Villas (1938–2011) syng «Free Again» i loop. I denne installasjonen vert to undertrykte kvinner samanlikna, ei kvit og ei svart. Også Villas var fastlåst på mange vis, berre 16 år gamal vart ho pressa inn i eit ekteskap, seinare fekk ho eit meir enn ti år langt forbod mot å forlate det kommunistiske Polen. Medan Villas greidde å lausrive seg frå begge delar, og kunne synge fridomsongen sin på syttitalet, må svarte kvinner framleis kjempe vidare. Såleis må denne filmen verke ekstra demotiverande for kvinna i senga. Villas er også den einaste av personane i utstillinga som er namngitt.
Frida Orupabo: «A Litany for Survival» (2021). Installasjon, to delar: 135 x 120 x 60 cm, tre, video, lyd, 40” i loop.
Syntese
Arbeida til Frida Orupabo er modig utførte, som røffe protestar mot det beståande. Dette vert uttrykt i eit formspråk som har stor likskap med dadaisme og surrealisme, kunstretningar som var vitale på tidleg 1900-tal. Samstundes som ho hentar referansar og kunstnarlege verkemiddel frå eldre tid, omfamnar ho vår tids uttrykksformer og teknologiske verkemiddel. Gjennom denne vellukka syntesen har ho utvikla eit unikt uttrykk.
På same måte som Orupabo byggjer kollasjane opp lag for lag, ligg det mange referansar gøymde på innhaldssida. Temaa makt og undertrykking går som ein raud tråd gjennom kunsten hennar, men utforma på ein slik måte at vi aldri heilt klarer å fange tydinga. Såleis vert ein aldri ferdig med desse verka.
Eva Furseth
Fleire artiklar
Mange vil nok finne ein feil på dette biletet. Men la meg forklare.
Foto: Dagfinn Nordbø
«Mange vil miste munn og mæle når eg slår frampå om kvitlauk i fårikålen.»
Kate Winslet spelar tittelrolla i ei sann historie om den banebrytande fotografen Lee Miller, som forlét eit glamorøst liv som modell for å dokumentera andre verdskrigen.
Foto: Filmweb.no
Det andre blikket
Den formeltru filmen om fotografen Lee Miller gjev eit velkome blikk på krig og kjønn.
Tormod Haugland, frå Radøy i Hordaland, forfattardebuterte som 32-åring og har sidan gitt ut ei lang rekke romanar, noveller, dikt og dramatikk.
Foto: Helge Skodvin
Livets dropar
Hauglands fabel pendlar mellom draum og røynd.
«Moren» blir løfta på plass utanfor Munch-museet i 2022.
Foto: Heiko Junge / NTB
Hvor original er «Moren» foran Munchmuseet?
Anna Fesun, «Guds moder», gjev «magisk hjelp» til hjelpelause og medvitslause ukrainarar – mot eit verdsleg vederlag.
Krig og psyke
Det er vanskeleg å vite om den nye «sigersplanen» som president Zelenskyj nyleg varsla, er ein verkeleg sigersplan eller berre ein ny freistnad på å kurere tungsinn i det ukrainske samfunnet.