Utstilling

Frida Orupabo:

How did you feel when you come out of the wilderness

Kunsthall Trondheim
23. september–21. november

På få år har Frida Orupabo (f. 1986) blitt eit internasjonalt fenomen, sosionomen som laga kollasjar i leilegheita si i Oslo etter arbeid og la dei ut på Instagram. Som ein kunstens Oskepott vart ho oppdaga av den amerikanske filmkunstnaren Arthur Jafa og invitert til å stille ut saman med han på Serpentine Gallery i London.

Sidan har ho vist arbeida sine på fleire prestisjefulle mønstringar, mellom anna Veneziabiennalen i 2019. Utstillinga i Kunsthall Trondheim er den andre ho har i heimlandet. Her viser ho store papirkollasjar, skulpturar, videoverk og digitale fargetrykk fordelte over to etasjar. Verka fungerer særs godt i lokala til kunsthallen. Den tidlegare brannstasjonen med grove murveggar og breie søyler som hindrar siktlinjer, viser seg ofte å vere krevjande å vise verk i. I denne utstillinga kjem verka tvert om fullt og heilt til sin rett.

Kunstnaren finn inspirasjon på internett og leitar fram fotografi frå svart visuell kultur. Ho skriv ut bilda i svartkvitt på ein heimeskrivar, klipper ut og kombinerer ulike kroppsdelar saman til kvinnefigurar. Ansikta er alltid vakre, men kroppane så forkrøpla og keitete at dei er vonde å sjå på. Går vi nærare inn på verka, ser vi at papirbitane er festa saman med splittbinders og gir assosiasjonar til det avgrensa og ofte naturstridige rørslemønsteret til ein sprellemann.

Kvinne til hest

Den største av papircollagane viser ei kvinne til hest. Overkroppen og hovudet er vende frontalt mot oss, medan underkroppen vert vist frå sida, liksom hesten ho rir på. Den kraftige vridinga i kroppen kan minne om egyptiske relieff, men verkar heller påtvinga og smertefull. Ho har heller ikkje grime eller sal å hjelpe seg med. Hendene er dessutan avstumpa og ubrukelege, og dei kvite dokkebeina har stive ledd. Den anatomiske utforminga gjer henne heilt hjelpelaus på hesteryggen.

Det er vanskeleg å sjå på verket utan å samanlikne det med ein fleire tusen år gamal tradisjon for ryttarportrett. Gjennom tidene er det helst mektige menn som vert portretterte til hest. I desse skildringane legg kunstnarane vinn på å få fram at ryttaren har suveren kontroll på dyret.

I versjonen til Orupabo er ryttaren prisgitt dyret. Kvinna verkar likevel ikkje forkua. Med rak rygg stirer ho mot oss med eit ansikt innramma av ein kunstferdig frisyre. Det alvorlege blikket tvingar oss inn i ein konfrontasjon og lèt oss ikkje sleppe unna ubehaget.

Papirkollasjane «Girl on horse» (2021) og «A lil help» (2021). Til høgre vert videoverket «The Removal» (2020) vist.

Flaggermuskvinna

Det kviler alltid noko fråstøytande, urovekkande over framtoningane til Orupabo, også det eigentleg vakre verket «Batwoman», som heng høgare på veggen. Figuren har store vengjer og kvinnehovud, men ingen kropp. Det kan hende at denne hybriden refererer til den nye amerikanske superheltserien Batwoman av Warner Bros, ein av særs få seriar med ein kvinneleg, svart hovudperson. Assosiasjonane går også mot mørke og eggande vampyrar frå gammal overtru. Eller treng vi å gå attende i tid? Også i dag fryktar vi flaggermusa som berar av smitte.

Ved sida av den gåtefulle flaggermusa er det montert opp ein forskrekka djevel. Den groteske skapnaden er i fødsel, og hovudet som kjem fram mellom låra, har underleg nok forma til ein fullvaksen mann.

Tapetkunst

Orupabo stiller også ut verk i andre teknikkar, som bildetapetet «Turning» (2021). Her ser vi ei lettkledd kvinne. Ho er tilsynelatande uvitande om at det er andre i rommet, og vender ryggen til oss for å smugkike mellom gardinene. Denne bildesjangeren legg vinn på å verke pirrande og er meint for det mannlege blikket. Men Orupabo lèt oss ikkje granske kvinna i løynd. Kunstnaren har vridd hovudet hennar mot oss i ein naturstridig vinkel, og vi vert avslørte som simple kikkarar.

Her er også stilt ut fleire nye installasjonar. Mest interessant er «A Litany for Survival» (2021). Tittelen er henta frå eit dikt av den svarte feministen og diktaren Audre Lorde. Det såre, smertefylte diktet løftar fram ei marginalisert gruppe som aldri var meint å overleve i den kvite, kapitalistiske staten. Diktet hevdar at trøyst og kjensla av tryggleik er ein illusjon, og manar til modig handling.

Installasjonen består av ei kvinne som ligg i ein ubehageleg positur på ei altfor kort seng. Her er det uråd å finne kvile. Kvinna ser rett på ein skjerm der den polske kabaretsongaren Violetta Villas (1938–2011) syng «Free Again» i loop. I denne installasjonen vert to undertrykte kvinner samanlikna, ei kvit og ei svart. Også Villas var fastlåst på mange vis, berre 16 år gamal vart ho pressa inn i eit ekteskap, seinare fekk ho eit meir enn ti år langt forbod mot å forlate det kommunistiske Polen. Medan Villas greidde å lausrive seg frå begge delar, og kunne synge fridomsongen sin på syttitalet, må svarte kvinner framleis kjempe vidare. Såleis må denne filmen verke ekstra demotiverande for kvinna i senga. Villas er også den einaste av personane i utstillinga som er namngitt.

Frida Orupabo: «A Litany for Survival» (2021). Installasjon, to delar: 135 x 120 x 60 cm, tre, video, lyd, 40” i loop.

Syntese

Arbeida til Frida Orupabo er modig utførte, som røffe protestar mot det beståande. Dette vert uttrykt i eit formspråk som har stor likskap med dadaisme og surrealisme, kunstretningar som var vitale på tidleg 1900-tal. Samstundes som ho hentar referansar og kunstnarlege verkemiddel frå eldre tid, omfamnar ho vår tids uttrykksformer og teknologiske verkemiddel. Gjennom denne vellukka syntesen har ho utvikla eit unikt uttrykk.

På same måte som Orupabo byggjer kollasjane opp lag for lag, ligg det mange referansar gøymde på innhaldssida. Temaa makt og undertrykking går som ein raud tråd gjennom kunsten hennar, men utforma på ein slik måte at vi aldri heilt klarer å fange tydinga. Såleis vert ein aldri ferdig med desse verka.

Eva Furseth