Utstilling

Gustav Gaudernack

Emaljens magi

Jugendstilsenteret i Ålesund
6. september–12. januar
Kurator: Tove Lande

Jugendstilsenteret ligg sentralt til i byen som fleire gonger er kåra til Noregs vakraste. Museet held passande nok til i eit vakkert granittbygg. Med tårn dekorert med slyngornamentikk inspirert av Urnesportalen er den gamle «apothekergaarden» frå 1907 eit av de fremste eksempla på norsk jugendstil.

Emaljens magi

Med denne rikhaldige mønstr­inga av Gustav Gaudernack (1865–1914) viser Jugendstilsenteret at dei er seg bevisst posisjonen som nasjonalt jugendstilsenter. Her får vi eit djupdykk inn i ein viktig norsk kunstnarskap.

I ung alder kom austerrikaren til Noreg som eit friskt pust frå den pulserande kunstnarbyen Wien. I Oslo stifta han familie og fann seg vel til rette. Han vart ein fornyar av jugendstilen og førte den norske gullsmedkunsten opp på internasjonalt nivå gjennom sterk formsans, kreative evner og utvikling av heilt nye teknikkar. Parallelt underviste han og var sentral i opprettinga av ei gullsmedutdanning, og såleis sentral for dei neste generasjonane av gullsmedar.

Han døydde berre 48 år gamal etter ein mislukka blindtarmoperasjon. Sjølv om livet vart kort, var kunstproduksjonen omfattande. Vi veit om minst 2000 verk som har overlevd fram til i dag. Sjølv om han var vidgjeten i samtida, vart han forbløffande fort gløymd.

40 år sidan sist

Emaljens magi er den første utstillinga av Gaudernack sidan utstillinga i Kunst­industrimuseet i Oslo i 1979. Så det var på tide å få han fram i lyset. Det er ei omfattande utstilling med meir enn 120 gjenstandar og teikningar som er lånte inn frå Gaudernack-familien, private samlarar, Slottet og Nasjonalmuseet, og frå eiga samling. Rett nok har utstillinga fått plass i tre små rom, noko som seier sitt om kor ørsmå mange av gjenstandane er.

Det er ei påkosta utstilling, med detaljar som gir eit ekstra løft. Arbeida er delikat plasserte i små, spesiallaga montrar som gir oss høve til å kome nær på, og sjå dei tredimensjonale formene frå fleire vinklar. Kvart objekt er så nennsamt opplyst at vi retteleg får nyte dei djupe, vakre og glansfulle fargane.

På kloss hald blir vi verkeleg forbløffa av presisjonsnivået i dei små gjenstandane. Det er ein spenstig kunstnarskap som faldar seg ut føre oss, drive fram av ambisjon para med nyfikne og stor estetisk sans. Uttrykket står seg godt, verka har eit friskt og eigenarta uttrykk som snakkar direkte til oss. Fargane er sterke og finstemte, fleire av dei utvikla han sjølv for å få ekstra glansfulle objekt.

Å smykke
ei suffragette

Det er ei nyting å gå frå gjenstand til gjenstand og sjå på utviklinga frå stilisert drakestil til ein jugendstil som boblar over av frodige vekstar og summande insekt. Vi kjenner att artane. Han var glad i norsk natur, samla insekt som augestikkarar, sommarfuglar og biller, og om vintrane teikna han blomar i drivhus. Det som gjer det så unikt, er måten han smeltar drakestil, formspråket frå Nidarosdomen, norsk flora og fauna saman med inspirasjon frå Russland, Japan, Wien og Paris. Han fangar lett og leikande inn tida han lever i. Vi finn både svermeriske sommarfuglar på pilleøskjer og røffe, modige brosjer endåtil ei suffragette kunne smykke seg med.

Til liks med mange store kunstnarar utviklar Gaudernack seg mot eit stadig meir reinskore uttrykk. Med åra endar han i noko som kan sjå ut som ein forløpar for skandinavisk design. Omgrepet skandinavisk design oppstod i 1950-åra, då nordisk formgjeving av enkle, men luksuriøse kvardagsgjenstandar fekk stor internasjonal påverknad.

Kvitveispokalen

Vakrast av alt er dei små figurane i vindaugsemalje. Gaudernack utvikla ein ny metode der han laga store flater med gjennomskinleg emalje inne i eit nettverk av trådar i sølv eller gull. Med han vart Noreg eitt av dei verdsleiande landa innan emaljearbeid.

Emalje er laga av glaspulver, fargestoff og vatn som vert smelta. Å lage frittståande emaljeflater er svært komplisert og krev at ein har full kontroll på smeltepunkt og temperatur av både glaspulveret og metallet som rammar inn glasfelta. Attanfor dei vakre, små pokalane i tynt glas ligg årevis med omfattande utprøving. Her tøyer Gaudernack grensene for kva som er råd å få til. Kunstnarane tidleg på nittenhundretalet ønskte å vise verda at handverket er verdt å ta vare på, som ein reaksjon mot det mekaniske og maskinskapte.

«Kvitveispokalen» frå 1901 viser blomen frå knopp til full flor, ei frodig og heilhjarta hyllest til våren. Som ein ekte jugendstilkunstnar tek Gaudernack tak i former som vart rekna som uviktige, og synleggjer kor praktfulle dei eigentleg er.

Ein av grunnane til at jugendstilen nettopp har fått renessanse i vår tid, kan vere at ein også kring førre sekelskifte var oppteken av naturen i ei tid med auka industrialisering, med ulemper som forureining og utarming av landskap. Ein oppdaga naturen på ny og ville løfte opp det ein var i ferd med å miste.

Eva Furseth