Utstilling

Fleire kunstnarar:

Nordiska myter

Nationalmuseum Jamtli, Östersund
18. mai 2021–18. april 2022

Ein haustdag i strålande sol stig vi ut på parkeringsplassen ved Jamtli, det er lenge sidan sist vi har fått høve til å besøke fagre Östersund. Vi går mot det svære friluftsmuseet med kulturhistoriske bygningar og innandørs areal for arkeologiske og kulturhistoriske utstillingar. Sidan 2018 har her også vore eit eige bygg for kunst, Nationalmuseum Jamtli, som viser éi utstilling i året kuratert frå samlinga til nasjonalmuseet i Stockholm.

Praktfullt

Utstillinga av i år rommar meir enn hundre verk frå 1800- og tidleg 1900-tal henta frå den rikhaldige samlinga ved nasjonalmuseet, som rommar meir enn 700.000 verk. Nordiska myter er praktfullt bygd opp av store måleri, skulpturar, grafikk, bokillustrasjonar, skisser og kunsthandverk. Kvart verk er forsynt med beskrivande etikettar som driv oss framover i ei skildring av korleis 1800-talets interesse for nasjonal identitet fekk kunstnarar i dei nordiske landa til å vende interessa mot nordisk mytologi, fornminne, heltehistorier og eventyr. Dette var nytt, tidlegare hadde dei greske og romerske mytane stått sentralt i den profane bildekunsten.

Loke og bjørnejakt

Den store salen er delt opp i mindre tablå. Med store, farga lettveggar som bakteppe vert arbeid av ei rekke kunstnarar som arbeider i ulike teknikkar, plasserte saman. Desse overraskande bognande samanstillingane er vakre å sjå på, samstundes som verka framhevar kvarandre.

I det avbilda interiørbildet ser vi bronseskulpturen «Loke Fjättras» (1878) av Alexander Carlson. Han har skildra korleis guden Loke vart straffa for Balders død. Den store vasen til høgre for skulpturen følger opp temaet, han ligg naken på ei berghylle, medan han vert pint av etsande gift som dryp frå munnen til ein slange.

På veggen heng eit måleri av danske Constantin Hansen frå 1855, der ein ung og fager Loke vert kasta ut av gjestebodet til havguden Æge, der alle æser var inviterte forutan han. Ved sida av ruver ein forseggjord lysestake av svensken Jon Färngren (1909), utført i ein raffinert jugendstil dekorert med væpna krigarar, og i midten står ei rikt ornamentert dør med motiv frå ein samisk rituell bjørnejakt, laga av svensken Ossian Bergstrøm i 1914.

Alveleik

Fleire av verka tek for seg nordisk folketru, som det nærast eteriske bildet til svenske Malmström. Morgondisen formar ein krans av dansande alvar. Lette som hildringar slynger dei seg gjennom terrenget. Skapnadene er nesten heilt gjennomsiktige, er det heile fantasi eller naturmagi?

Om eg skal pirke på noko i denne elles utmerkte utstillinga, så er det den sørgjeleg slunkne representasjonen av kvinner. Dette speglar truleg innkjøpspolitikken, her kunne likevel kuratoren gjort ein betre innsats. Eit unnatak er dei forunderlege og treffsikre illustrasjonane til svenske Elsa Beskow, som «Tomtefar i sin rustning» frå 1910.

Slaget ved Lützen

Her er også historiske måleri. Fleire av arbeida krinsar om kong Gustav II Adolf av Sverige. Dei er måla av den svenske kunstnaren Johan Wilhelm Carl Wahlbom, ein av dei mest folkekjære svenske historiemålarane frå 1800-talet. I måleriet «Gustav II Adolfs död i slaget vid Lützen» hentar han kunnskapen frå utdanningsåra på krigsskulen Karlberg til hjelp for å fylle inn dei rikhaldige detaljane.

Wahlbom er særleg kjend for hestane sine, dette er ei særs kompleks scene. Bildet tek for seg det avgjerande slaget i trettiårskrigen mellom det protestantiske Sverige og allierte nordtyske statar på den eine sida og Det tysk-romerske riket og Den katolske ligaen på den andre sida. Sverige vinn, men til ein forferdeleg pris. Kunstnaren skildrar den dramatiske augneblinken der Gustav II Adolf vert felt. Scena dukkar ut av ei tjukk skodde: Idet sola treffer kongen, glir han død ned frå den steglande hesten, men vert fanga i fallet av ein av mennene sine.

Kongen er måla i lyse, vare pastellfargar, ein kristusfigur som ofrar seg for ei større sak. Krigen leier som kjent fram til freden i Westfalen og Sveriges posisjon som europeisk stormakt.

Flukta til Russland

Her er også stilt ut fleire studium til illustreringa av Snorres kongesagaer av norske Erik Werenskiold, dessutan måleriet «Flukten gjennom skogen» (1903). Bildet er skisseaktig i stilen, likevel særs stemningsfullt. Eit følge med hest skal til å krysse ei elv på nattetid. Ei lampe ulmar vakkert i mørket.

Werenskiold har teke utgangspunkt i Olav Tryggvasons saga og flukta frå dronning Gunhild. Her har Werenskiold vist korleis Snorre nytta bibelske forbilde i sagaen, for motivet har store likskapar med bildetradisjonar av korleis Josef, Maria og Jesus flykta frå kong Herodes. I denne utstillinga vert verket eit elegant eksempel på korleis kunstnarar i denne perioden vende seg mot nordiske motiv.

Allsidig og leiken

Utstillinga er allsidig og leiken og kan interessere eit breitt publikum. Her ser ein mellom anna mykje av inspirasjonen til kjende filmar og seriar som er produserte dei seinare åra med mytologisk innhald, som Marvel-universet og Game of Thrones.

Rett nok er ikkje alle verka like stor kunst. Fleire nærmar seg faretrugande kitsch med drypande sentimentale scener. Fleire av kunstnarane har baska med dristige perspektiviske løysingar utan å ha dei avanserte anatomikunnskapane som krevst for å gjere scena livaktig.

Men i denne samanhengen gjer det slett ingenting. Utstillinga er eit godt eksempel på at formale kvalitetar ikkje alltid er det viktigaste, berre rammene for utstillinga, og ikkje kva verk som er valde ut, er det rette. Utstillinga står støtt på det faglege fundamentet sitt og formidlar på eksemplarisk vis eit fascinerande tidsfenomen.

Eva Furseth