Sakprosa

Åsta Østmoe Kostveit:

Folkekunst, tidtrøyte eller magi. Figurar på gamle treskjelåvar

Telemark forlag 2018

Åsta Østmoe Kostveit har reist på synfaringar frå låve til låve og samla inn unikt materiale, riss frå godt over 100 låvar. Forfattaren har brei førehandskunnskap om emnet sitt, om den gamle folketrua og førestillingsverda i det heile, slik ho før har synt i ei rekke bøker. Ut frå denne eineståande bakgrunnen tolkar og skildrar ho det ho ser skore inn i veggene på dei gamle låvane, og få kan gjera det betre enn henne.

Riss og skjering

Tittelen på boka, Folkekunst, tidtrøyte eller magi, legg opp til eit interessant definisjonsspørsmål. Forfattaren drøfter spørsmålet i siste kapitelet og kjem fram til at «Svaret treng ikkje vera anten/eller. Kanskje heller både det eine, det andre og tredje». Kanskje er det like greitt at forfattaren ikkje legg opp til ei meir vidløftig teoretisk drøfting, for da måtte boka ha blitt ei anna. Føremålet med boka er ikkje ei teoretisk drøfting av omgrepa, men å gje eit oversyn over emnet riss og skjering i tre i folkekulturen.

Boka inviterer til eit landsomfattande verk, for teikn, symbol og figurskjering finst over heile landet, særleg i gamle låvar. Kostveit har gjort ei inngåande registrering i eit utval låvar i Telemark og bygdelaga omkring, særleg treskjelåvar.

Tolking

Presentasjonen og tolkinga av motiva som er innskorne i treskjelåvane, er interessante. Det er særleg hesten som har stor plass, slik som elles i dyreverda i folkekunsten. Så har vi hender, manns- og kvinnefigurar, båtar og skip og det som forfattaren tolkar som magiske teikn. Kostveit prøver også å datera dei og sjå om det er eit geografisk mønster i kor ein kan finna dei ymse teikna.

Boka inneheld eit avsnitt om figurkrot på grindbygde låvar av Trond Oalann. Oalann har undersøkt låvar opp til Romsdal, og eg veit at det finst liknande også i Trøndelag. Grindbygde låvar finst det flest av på Sør-Vestlandet, og dei rundt 50 låvane som er undersøkte, er derifrå. Her viser skjeringa illustrerande nok skuter, og ikkje hestar, som var eit særleg vanleg motiv inne i landet. Eit eige emne er trekanthakka i stolpane til grindløene. Dei har ei praktisk oppgåve i å skora opp grindverket, men finst òg i stavkyrkjene, som på eit vis har den same byggemåten.

Kostveit prøver å tolka handverk og byggemåtar, skikk og bruk og til liks med førestillingsverda til folk før oss. Heilt nytt for meg er opplysningane om at kvinnene treskja kornet i Setesdalen. Det er merkeleg at dette ikkje er omtala i litteraturen før, etter det eg veit. Eit verdifullt tillegg er lista over gardar som er granska i forarbeidet til boka. Der er det dateringar av riss og figurar og nøyaktig kor dei finst i bygningane.

Til slutt vil eg rosa alle dei fine fotoa som gjer boka lett å forstå. Ho er ei praktbok i litteraturen om den norske folkekulturen.

Ola Grefstad

Ola Grefstad er tidlegare konservator ved Trøndelag folkemuseum.