Noveller

Isaak Babel:

Rytterarmeen

Omsett av Marit Bjerkeng
Forord av Erika Fatland
Oktober

Da første verdskrigen var over hausten 1918, sat ein tilbake med eit heilt nytt europakart i kjølvatnet av at dei gamle stormaktene Tyskland, Austerrike-Ungarn og Russland braut saman og nye nasjonalstatar voks fram.

Samtidig var Russland herja av borgarkrig (1918–1922) mellom bolsjevikane og dei kvite, og det var også eit ønske om å gjenvinne tapte landområde frå det nyoppretta Polen og Ukraina som hadde erklært seg som folkerepublikk (1918–1921) i konkurranse med sovjetrepublikken Ukraina (1917–1991).

Krigskorrespondent

I krigen mellom Polen og Ukraina (1918­–1920) stod folkerepublikken og sovjetrepublikken på kvar si side, og Isaak Babel var med som krigskorrespondent for sovjetrepublikken i Galicja og vestlege Ukraina. Dette er det historiske bakteppet for dei reportasjeaktige novellene i Rytterarmeen, publiserte i ulike forum før dei blei samla og utgitte i 1926.

Forteljaren Ljutov og Babels alter ego er ein ukrainsk jøde som voks opp i det kosmopolitiske Odesa. Han har kanskje eit anna og meir nyansert verdisyn enn det han møter blant dei ukrainske kosakkane i general Semjon Budjonnyjs ryttararmé, og han blir tidvis sett ned på som ein svekling fordi han bruker briller og syslar med litteratur og journalistikk.

Språket i desse novellene er både poetisk med flotte naturskildringar og nyansert bildebruk kring skumring og nattlys, nært og sanseleg, samtidig som det også er direkte, folkeleg og usentimentalt i skildringa av fattigdom, plyndring, stank, råskap, valdtekter, vilkårlege avrettingar og hjelpelause menneske, ofte jødar, som er ramma av krigen.

Tvitydige skildringar

I motsetnad til sosialrealismens ideal om at litteraturen skal oppvise musklar, maskulinitet og makt utan særleg rom for feminine verdiar, merkar ein hos Babel noko tvitydig i skildringane av det jødiske og bolsjevismens realpolitiske sjargong. Babel sa sjølv at Stalins talar var «fulle av muskulatur». Om det var meint som ein kompliment, skal vere usagt.

Det er eit stort persongalleri i desse novellene, og lesaren maktar ikkje heilt å skilje den eine frå den andre. Likeins blir det med alle stadnamna ein aldri har høyrt om før, og det blir til at ein googlar og leitar og orienterer seg i ukjent landskap. Men det har òg sin verdi.

Med Fortellinger fra Odessa (1926) og Rytterarmeen vann Isaak Babel fort ein sentral posisjon i dei litterære krinsane i Sovjetunionen, men utover på 1930-talet kom han på kant med styresmaktene. Til slutt hamna han i klørne til NKVD, Sovjetunionens tryggingsteneste og hemmelege politi, skulda for spionasje og planlagd terror. Han blei avretta i Butyrk-fengselet i januar 1940, 45 år gammal. Bøddelen var generalmajor Vasilij Blokhin (1895–1955), NKVDs fremste bøddel mellom 1927 og 1953.

Han skal ha avretta mellom 15.000 og 20.000 menneske med nakkeskot.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.