Roman

Khariton:

Kallirhoe

Omsett frå gresk av Bente Lassen
Kanon-serien, Gyldendal

Mest kjend er Dafnis og Khloe, ei idyllisk historie om kjærleik i landlege omgjevnader. Goethe meinte boka var så framifrå at ein burde lese henne om igjen kvart einaste år, og ho er blitt illustrert av Chagall og gjort til ballett av Ravel. Dette er også den einaste gamalgreske romanen som hittil har funnest i norsk omsetjing. Romaren Petronius’ Satyricon er også kjend for mange. Boka vart filmatisert av Fellini og er nylig omsett til norsk av Kjell Arild Pollestad.

Med unntak for desse to har den antikke romanen vore lite påakta. Sjangeren hadde heller ikkje nokon høg status i si eiga tid. Til skilnad frå i dag var det sakprosaen, historieskriving, talar, brev og dialogar som hadde status som seriøs litteratur, fiksjonsprosaen brydde ein seg mindre om. Trass i det vart ei handfull romanar tekne vare på og kopierte i nye manuskript ned gjennom mellomalderen, og slik har dei nådd fram til oss.

I nyare tid har romanane også fått større merksemd frå forskarane: Standardboka The novel in antiquity vart skriven av rettleiaren min ved Universitetet i Bergen, no avlidne Tomas Hägg. Det kan tene som påminning om at humanistar ikkje treng tverrfaglege prosjekt med millionbudsjett og deltaking frå minst fire EU-land, workshop om prosjektsøknadsskriving, kurs i forskingsleiing og samanslåing til «robuste fagmiljø» for å «ta ut synergieffektar». Dei treng fred til å halde på med sitt.

Kallirhoe er den eldste av dei antikke romanane vi kjenner, frå det første hundreåret f.Kr. Heltinna med same namn er utruleg vakker. Ho vert gift med den utruleg kjekke Khaireas, men han blir narra til å slå henne i sjalusi. Alle trur ho er daud, ho vert gravlagd og vaknar opp i gravkammeret, ho vert bortført av gravrøvarar og seld som slave, og først etter tallause forviklingar vert dei to lukkeleg førte saman att. At historia endar lukkeleg, får vi vite alt i innleiinga, spenninga er knytt til korleis det skal skje. Slik var det jo også i den greske tragedien: Publikum kjende myten og visste korleis det enda, men slik kunnskap kan nyttast til å skape spenning.

Kallirhoe står i sentrum av handlinga. Det er venleiken hennar som held handlinga i gang, og som er årsak til alle ulukkene hennar, og ho klagar si naud meir enn ein gong. Som hjå Homer er store delar av teksten i direkte tale. Personane vert først og fremst karakteriserte gjennom måten dei snakkar på, til andre og til seg sjølv, for å overtyde dei om korleis verda heng saman og kva dei skal gjera. Grekarane snakkar, og gresk litteratur er retorisk.

Dei siste åra har gjeve oss mange nye omsetjingar frå gresk og latin. Gyldendal har Kanon-serien, Aschehoug har Thorleif Dahls kulturbibliotek og Cappelen har Kjell Arild Pollestad. Alle held høgt språkleg nivå, og innleiingane er gode og informative. Bente Lassens omsetjing og innleiing til Kallirhoe lever opp til dette høge nivået.

Gjert Vestrheim

Gjert Vestrheim er professor i klassiske fag ved Universitetet i Bergen og fast skribent i
Dag og Tid.